Ο Κατήγορος

ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΠΑΡΑΓΟΥΑΗ

AUGUSTO ROA BASTOS

Ο ΚΑΤΗΓΟΡΟΣ

Μετάφραση: ΣΤΡΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΊΔΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΚΡΕΜΕΣ

ΑΘΗΝΑ 1999

Σελ. 416

Ο συγγραφέας γεννήθηκε στην Ασουνσιόν της Παραγουάης το 1917 και πέθανε στη γενέτειρά του το 2005, μετά όμως από μια ζωή συνεχών μεταναστεύσεων.( Όταν μεταφράστηκε Ο Κατήγορος στην Ελλάδα, ο συγγραφέας του ζούσε ακόμη  στην Ασουνσιόν.) Το 1922  είδε με τα μάτια του την πρώτη μεγάλη απεργία στις φυτείες του ζαχαροκάλαμου της χώρας του που γέμισε νεκρούς τον τόπο, παρ΄ όλο που κράτησε μόνο …έξι ώρες. Αργότερα θα γράψει  τα πρώτα του διηγήματα που είναι εμπνευσμένα από τις αναμνήσεις εκείνης της εποχής. Στα γυμνασιακά του χρόνια φοίτησε  στο γνωστό Κολέγιο της πόλης ,το Σαν Χοσέ. Δεν πρόλαβε όμως να τελειώσει το λύκειο, γιατί το 1932, ξέσπασε ο πόλεμος του Τσάκο κατά της Βολιβίας. Το σκάει λοιπόν, μ’ ένα συμμαθητή του και τραβά για το μέτωπο. Μέχρι την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου είχε εκδώσει πολλές συλλογές με ποιήματα και διηγήματα. Το 1942 μάλιστα κερδίζει και το εθνικό βραβείο ποίησης.

Το 1945  προσκαλείται στη Γαλλία από το υπουργείο πληροφόρησης της χώρας -που το διηύθυνε ο Αντρέ Μαλρό - και δίνει  μια σειρά διαλέξεων για τη λατινοαμερικάνικη κουλτούρα.  Το 1947 , χρονιά που διαφέντευε τη χώρα ένας ασήμαντος δικτάτορας, ο συγγραφέας μας αναγκάζεται να αυτοεξοριστεί για πολλά χρόνια, στην αρχή στην Αργεντινή (ως το 1976) και στη συνέχεια, όταν  και στην Αργεντινή επιβλήθηκε η δικτατορία του Βιντέλα, στη Γαλλία και στην Ισπανία…

Στο μεταξύ στην πατρίδα του είχε επικρατήσει η τελευταία και πιο μακρόχρονη δικτατορία, του διαβόητου Αλφρέδο Στρέσνερ (1954-1988), του «Τυραννόσαυρου» για τον συγγραφέα, την οποία αντιμάχεται από την εξορία του με νύχια και με δόντια. Απ΄ αυτή εξάλλου είναι εμπνευσμένο και το μυθιστόρημά του «Ο Κατήγορος». Τόσο στην Αργεντινή, όσο και στην Ευρώπη ο συγγραφέας μας ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία, με εκδοτική δραστηριότητα και με συγγραφή σεναρίων για τον κινηματογράφο. Δικό του είναι το σενάριο της ταινίας του El Senor Presidente του μεγάλου γουαταμελάνου Μιγκέλ Άνχελ Αστούριας (1966). Στη Γαλλία δίδαξε λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία, καθώς και τη γλώσσα γκουαρανί  ως λέκτορας καθηγητής του πανεπιστημίου της Τουλούζης . Μετά την πτώση του Στρέσνερ (1988) επιστρέφει επιτέλους στη γενέθλια γη του.

Το 1983 άρχισε να δουλεύει το τελευταίο βιβλίο της Παραγουανής Τριλογίας του , «Ο Κατήγορος». Το 1989 τιμήθηκε με το ύψιστο βραβείο της ισπανόφωνης λογοτεχνίας το Premio Cervantes

 Ο Κατήγορος θεωρείται  το πιο άμεσο, το πιο εξομολογητικό από τα μυθιστορήματα του Ρόα Μπάστος. Ο κύριος χαρακτήρας αλλά συγχρόνως και αφηγητής του μυθιστορήματος, με το ψευδώνυμο Φελίξ Μοράλ, είναι ένας εξηντάρης παραγουανός εξόριστος, σακατεμένος από τα βασανιστήρια,  που διδάσκει λατινοαμερικανική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιό μιας επαρχιακής πόλης της Γαλλίας . Η καθημερινή ζωή του μοιράζεται ανάμεσα στα αμφιθέατρα και στη Χιμένα Τάσις, την Ισπανίδα  γυναίκα της ζωής του. Οι φοιτητές τον εκτιμούν, η Χιμένα του προσφέρει τον απόλυτο έρωτα, αλλά ο Φελίξ Μοράλ δεν μπορεί να βρει τη γαλήνη. Μια έμμονη ιδέα του έχει σφηνωθεί: να εξοντώσει τον δικτάτορα της πατρίδας του, τον διαβόητο «Τυραννόσαυρο» Στρέσνερ.

Εντελώς ανέλπιστα η τύχη  του εξόριστου ήρωα του χαμογελά: ένας καλοζωισμένος και δανδής παριζιάνος φίλος του, ο Κλοβίς ντε Λαρζάκ, του εξασφαλίζει μια πρόσκληση για ένα παγκόσμιο συνέδριο πολιτισμού που θα λάβει χώρα στην Ασουνσιόν υπό την αιγίδα του ίδιου του δικτάτορα. Το πανάκριβο πανηγύρι οργανώνεται για να διαφημιστούν τα δήθεν επιτεύγματα του Στρέσνερ και ο Μοράλ μπορεί να παραστεί εκεί χωρίς να τον αναγνωρίσουν, αφού διαθέτει γνήσιο γαλλικό διαβατήριο και ένα καινούργιο πρόσωπο που προήλθε από μια προγενέστερη πλαστική επέμβαση. Διαθέτει επίσης ένα εξωφρενικό σχέδιο για την εξολόθρευση του τυραννόσαυρου, ένα σχέδιο εμπνευσμένο από τα χρόνια  του Καίσαρα Βοργία. Ο Μοράλ αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη πρόκληση της ζωής του. Θα καταφέρει τελικά να πραγματώσει το όραμά του; Θα πετύχει η απόπειρα τυραννοκτονίας; Αυτός είναι ο βασικός καμβάς της υπόθεσης του έργου.

Ο συγγραφέας μας όμως παρεμβάλλει στο έργο του και ένα μακροσκελέστατο ιντερμέτζο, ίσως μεγαλύτερο από το κυρίως θέμα του,  που αφορά ένα σημαντικό ιστορικό επεισόδιο της πατρίδας του που έλαβε χώρα έναν αιώνα προηγουμένως: τον πόλεμο της τριπλής συμμαχίας που υποχρεώθηκε να η υποστεί η Παραγουάη ενάντια στη Βραζιλία, την Αργεντινή και την Ουρουγουάη (1865-1870), στη διάρκεια του οποίου παρακολουθούμε την άγρια καταδίωξη του στρατού της μέσα στα δάση της ζούγκλας , η οποία θα καταλήξει στην ταπεινωτική ήττα του από τις δυνάμεις της τριπλής συμμαχίας. Ο πρόεδρος της χώρας (ο παραγουανός Χριστός) , στρατάρχης Φρανσίσκο Σολάνο Λόπες πέφτει στο πεδίο της μάχης και οι εχθροί του σταυρώνουν το πτώμα του, ενώ η σύντροφος του     Ελίζα Αλίσια (η κυρά Λιντς) , η οποία στη διάρκεια της φυγής της έθαβε σε  μυστικά σημεία τον αμύθητο θησαυρό της χώρας, θάβει τη σορό του συντρόφου της και «φυτεύει» στον τάφο του ένα σταυρό χωρίς όνομα…

Το παρένθετο αυτό περιστατικό συνδέεται με το κύριο θέμα του έργου από το γεγονός ότι ο δικτάτορας Στρέσνερ εκατό χρόνια αργότερα, θα ανακαλύψει του κρυμμένους θησαυρούς του Σολάνο Λόπες και θα χρηματοδοτήσει μ’ αυτούς το φαραωνικό του έργο, αναδεικνύοντας συγχρόνως τον αρχιστράτηγο εθνικό ήρωα της χώρας (ανέκαθεν οι δικτάτορες είχαν ανάγκη από εθνικούς ήρωες). Ο Αουγκούστο Ρόα Μπάστος καταδεικνύει στο έργο του την εξαχρείωση στην οποία οδηγεί ένας δικτάτορας το σύνολο των πολιτών της, αλλά και το ηθικό αδιέξοδο στο οποίο μπορούν οδηγηθούν οι λίγοι, οι εκλεκτοί που αποφασίζουν να αντισταθούν. Ένα αδιέξοδο που αντιμετωπίζεται μόνο με ένα μεγάλο, ολοκληρωμένο έρωτα, όπως ο έρωτας του πρωταγωνιστή με τη Χιμένα….