Ανατομία των Ψευδαισθήσεων

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
LUDMILA FILIPOVA
ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΩΝ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΩΝ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΠΑΝΟΣ ΣΠΑΘΟΓΙΑΝΝΗΣ
ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2012
σελ. 480

Η συγγραφέας, εγγονή του τελευταίου πρωθυπουργού της Βουλγαρίας του «υπαρκτού σοσιαλισμού» Γκρίσα Φιλίποφ (1981-1986), γεννήθηκε το 1977. Η «Ανατομία των Ψευδαισθήσεων» υπήρξε το πρώτο της μυθιστόρημα (Σόφια 2011) και γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία στη χώρα της. Μάλιστα μια τουρκική εταιρία έχει αγοράσει τα δικαιώματα, για να το μεταφέρει και στη μικρή οθόνη.

Στο έργο της η νεαρή και φέρελπις συγγραφέας καταπιάνεται με ένα μεγαλεπήβολο στόχο: να παρουσιάσει την εικόνα της χώρας της αμέσως μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος, όταν το παλιό ακόμη αντιστεκόταν και το καινούργιο πάλευε να εδραιωθεί. Η ίδια, καθώς διευκρινίζει στην αρχή του βιβλίου της,  χρησιμοποίησε απόρρητα έγγραφα από τα αρχεία του παππού της, από τον οποίο, όπως είναι φυσικό, είναι συναισθηματικά εξαρτημένη.

Γίνεται αμέσως φανερό ότι το θέμα της έχει αυτοβιογραφικό χαρακτήρα: η κύρια ηρωίδα της,  η Άννα, είναι η πριγκίπισσα με τις κόκκινες μπούκλες που μεγαλώνει μέσα στη χλιδή της βουλγαρικής νομενκλατούρας, καθώς είναι η εγγονή του πρωθυπουργού. Με νταντάδες, δασκάλες και υπηρέτες, κλεισμένη στις πολυτελείς επαύλεις του Εφξίνογκραντ, ούτε που υποψιάζεται τα τεκταινόμενα στον έξω κόσμο,

Ενώ ο Μπόρις, γόνος ενός κατώτερου στελέχους της κρατικής ασφάλειας και μάλιστα τουρκικής καταγωγής , ούτε να ονειρευτεί μπορεί την Άννα, που την πρωτοαντικρίζει μια μέρα πίσω απόν ψηλό φράχτη που τη χώριζε από τους κοινούς θνητούς και μένει έκθαμβος.

Έχει όμως ο καιρός γυρίσματα… Κάποια υψηλά ιστάμενα στελέχη του καθεστώτος απεργάζονται αργά και συστηματικά την πτώση του. Φυγαδεύουν στο εξωτερικό χρήματα του κράτους, ιδρύουν εταιρίες, συνιστούν ομίλους  και καταφέρνουν να προσεταιριστούν και τον νεαρό Μπόρις, ο οποίος γρήγορα γίνεται το δεξί τους χέρι… Και η αλλαγή επέρχεται σαν κεραυνός και φέρνει τα πάνω κάτω. Η Άννα με τους δικούς της βρίσκονται από τη μια στιγμή στην άλλη κυριολεκτικά στο δρόμο. Και η ηρωίδα μας με προσωπικό μόχθο τώρα και αγώνα καταφέρνει να σπουδάσει δημοσιογραφία και να γίνει στέλεχος ενός σπουδαίου βουλγαρικού περιοδικού

Ενώ ο Μπορίς, που δεν ορρωδεί μπροστά σε τίποτα, που καταπνίγει μέσα του κάθε αίσθημα, βρίσκεται σύντομα στην κορυφή μιας οικονομικής πυραμίδας που ελέγχει κυβέρνηση και πολιτικά στελέχη.

 Ώσπου η μοίρα φέρνει τους δυο ήρωες μετά από χρόνια τον ένα δίπλα στον άλλο. Την ανερχόμενη δημοσιογράφο που διψάει για αναγνώριση και ονειρεύεται να γράψει το άρθρο της ζωής της ξεσκεπάζοντας τις εγκληματικές δραστηριότητες του Μπορίς, κι εκείνον, μοναχικό και απρόσιτο, να επιχειρεί μάταια να πνίξει εκείνο το εξαίσιο όραμα της Άννας των παιδικών του χρόνων. Τι θα συμβεί άραγε;

«Η Ανατομία των Ψευδαισθήσεων» εντυπωσιάζει ως πρωτόγονο χρονικό μιας κοινωνίας που μεταλλάσσεται, που δεν έχει ακόμη βρει το δρόμο της. Η συγγραφέας, πιστή στο δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με το οποίο εξάλλου γαλουχήθηκε, αγνοεί κάθε στοιχείο νεωτερικής γραφής. Ξετυλίγει το μύθο της ευθύγραμμα, καθόλου ελλειπτικά, μονοεπίπεδα, λες και η τέχνη του μυθιστορήματος σταμάτησε στη γέννησή της. Οι «Ψευδαισθήσεις»  έτσι καταλήγουν να είναι ένα κοινό ρομάντζο, ένα θρίλερ,  ή και τα δυο καλύτερα, κατάλληλο για αναγνώστες κάθε επιπέδου. Και οι ανατροπές, όπου υπάρχουν, καθώς και τα «μότα» στην αρχή κάθε κεφαλαίου,  εξυπηρετούν περισσότερο έναν αμφιλεγόμενο διδακτισμό, παρά την τελείωση της φόρμας. Ή ίδια εξάλλου δεν κρύβει της προθέσεις σχετικά με την προτίμηση της πεπατημένης γραφής. Η ηρωίδα μας που επισκέπτεται μια έκθεση εικαστικού υλικού στη Σόφια διαπιστώνει:

«Εντυπωσιάστηκε πολύ από τους πίνακες και τα γλυπτά. Περίμενε να δει μυστικιστικούς και παθολογικά παράλογους λεκέδες, γραμμούλες, κυκλάκια και ορθογώνια σε αόριστο φόντο. Το τελευταίο διάστημα η επονομαζόμενη μοντέρνα τέχνη, όλο και περισσότερο κατευθύνεται προς μια τέτοια έκφραση, τόσο στα εικαστικά, όσο και στη γραφή.. Πιθανότατα εκφράζει την παράλογη θύελλα που μαίνεται στην ψυχή της βουλγαρικής κοινωνίας με την έλευση της δημοκρατίας. Όμως οι πίνακες που είδε αποτελούσαν αντικαθρέφτισμα της πραγματικής ζωής» (σελ. 357).

Προφανώς η βουλγαρική τέχνη, το βουλγαρικό μυθιστόρημα, έχουν πολύ δρόμο να διανύσουν ακόμη…