Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΤΟΥΡΚΙΑ

AZIZ NESIN

ΚΡΕΜΑΣΤΕ ΤΟΥΣ ΣΑΝ ΤΑ ΤΣΑΜΠΙΑ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΡΗΣ ΑΜΠΑΤΖΗΣ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 1999

Σελ. 160

Ο Αζίζ Νεσίν αναμφισβήτητα συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο προικισμένους Τούρκους συγγραφείς του περασμένου αιώνα. Γεννήθηκε στην Πόλη το 1915 και πέθανε το 1995. Υπήρξε ένας ακούραστος εργάτης της γραφίδας, (άφησε πίσω του πάνω από εκατό τόμους έργων, πολλά από τα οποία έχουν μεταφραστεί τουλάχιστον σε τριάντα γλώσσες), ένας συνεπής προλετάριος του λόγου που διώχτηκε, φυλακίστηκε και κυνηγήθηκε όσο κανείς στην Τουρκία. Τα πιο πολλά του έργα πρωτοδημοσιεύτηκαν στη χώρα του με διάφορα ψευδώνυμα, καθώς το όνομα Αζίζ Νεσίν ήταν για χρόνια αυστηρά απαγορευμένο στους δημοσιογραφικούς και τους εκδοτικούς κύκλους.

Στην Ελλάδα έργα του μεταφράστηκαν τις σημαδιακές δεκαετίες του ’60 και του ’70 και γαλούχησαν τις γενιές εκείνων των χρόνων με την καταλυτική τους σάτιρα της  τουρκικής –και όχι μόνο- κοινωνίας , αλλά και με τα κοινά πάθη και αδιέξοδά των ανθρώπων τους. Σημειώνω πρόχειρα τα έργα «Ο Καφές και η Δημοκρατία (Θεμέλιο 1965), «Ο Σίσυφος με τα οχτώ πόδια» (Διογένης 1972) και «Ευθυμογραφικά Διηγήματα» (Διογένης 1975), έργα που θα τα συνιστούσα ανεπιφύλακτα στους νέους της εποχής μας που μαστίζονται από τις ίδιες αγωνίες…

Το «Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά» δεν είναι ακριβώς μυθιστόρημα, όπως επιγράφεται. Πρόκειται για μια προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα, αλλά μετά από τριάντα χρόνια, για το  πογκρόμ που υπέστησαν οι Ρωμιοί της Πόλης (αλλά και της Σμύρνης και της Άγκυρας) από τα έξαλλα πλήθη του τουρκικού όχλου στις 6/7 Σεπτεμβρίου του 1955. Ο συγγραφέας είχε κάθε λόγο να καταθέσει προς το τέλος της ζωής του αυτή την προσωπική μαρτυρία, καθώς όχι μόνο είδε με τα μάτια του τα γεγονότα εκείνων των ημερών , αλλά βίωσε  στο πετσί του και τις συνέπειές τους. Είναι γνωστό ότι η τότε κυβέρνηση του Αντνάν Μεντερές, επειδή βρέθηκε εκτεθειμένη στην κοινή γνώμη της Ευρώπης εξαιτίας της πρωτοφανούς αγριότητας των γεγονότων, επέλεξε ως αποδιοπομπαίο τράγο τους κομμουνιστές της Πόλης, οι οποίοι δήθεν είχαν οργανώσει τα γεγονότα. Συνέλαβε λοιπόν  τους πιο σεσημασμένους –περίπου εξήντα- τους έκλεισε σε κάποιες στρατιωτικές φυλακές  και τους κράτησε για τέσσερις περίπου μήνες  χωρίς να τους απαγγείλει καμιά κατηγορία., ούτε να τους υποβάλει σε ανάκριση.  Η εντολή του στρατιωτικού διοικητή των φυλακών ήταν ρητή: «Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά στην πλατεία Σουλτάν Αχμέτ!» Ανάμεσά τους ήταν κι ο Αζίζ Νεσίν.

Η αφήγηση ξεκινάει από τη βραδιά της 6^ης Σεπτεμβρίου του ’55. Ο συγγραφέας με κάποιο συνάδελφο φίλο του διασκέδαζε σε μια ταβέρνα του Γαλατάσεραϊ. Οι διαδηλώσεις με το σύνθημα «Η Κύπρος είναι τουρκική και θα παραμείνει τουρκική» είχαν ξεκινήσει από το απόγευμα. Όταν σε μια στιγμή τα έξαλλα στίφη των διαδηλωτών εισβάλλουν στην ταβέρνα και αρχίζουν να τα κάνουν όλα γης-μαδιάμ! Ο ταβερνιάρης ανεβασμένος σε κάποιο τραπέζι προσπαθούσε να αμυνθεί έχοντας μπροστά του ένα πορτρέτο σε κορνίζα του Κεμάλ Ατατούρκ σαν ασπίδα! Οι θαμώνες του μαγαζιού –εννοείται- την κοπάνησαν από την πρώτη στιγμή… Ο συγγραφέας με το φίλο του, επειδή δεν είχαν τίποτε να φοβηθούν –έτσι νόμισαν –θα παραμείνουν μέχρι τέλους του επεισοδίου. Όταν επιτέλους αποχώρησαν και βγήκαν στο δρόμο, είδαν ότι το επίπεδο του δρόμου είχε ανυψωθεί τουλάχιστον κατά τριάντα εκατοστά από τα πεταμένα προϊόντα των γύρω διαγουμισμένων μαγαζιών. Παραξενεύτηκαν που ανάμεσά τους υπήρχαν μόνο άθλια και σχισμένα παλιοπάπουτσα κι όχι εκείνα τα πολυτελή που θα πρέπει να στόλιζαν τις βιτρίνες. Ώσπου κατάλαβαν: οι αυτόκλητοι Τούρκοι εθνικόφρονες που εξακολουθούσαν να κραυγάζουν "Η Κύπρος είναι τουρκική", δεν έχαναν την ευκαιρία: πετούσαν τα παλιοπάπουτσά τους και φορούσαν τα κλεμμένα!  Μια νέα γυναίκα κρατώντας στην αγκαλιά της μια πολυτελή γούνα προσποιούνταν ότι τη μαδάει κραυγάζοντας κι αυτή το σύνθημα της βραδιάς, αλλά μόλις απομακρύνθηκε από το δρόμο, το  ’βαλε στα πόδια με τη γούνα παραμάσχαλα! (Κάτι δεν πρέπει να μας θυμίζουν αυτές οι σκηνές;) Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί και μια κρίσιμη αναφορά του συγγραφέα: Καθώς επέστρεφαν στα σπίτια τους συνάντησαν το μεγάλο Tούρκο μυθιστοριογράφο Γιασάρ Κεμάλ, ο οποίος «στεκόταν τσιτωμένος και σιωπηλός». Δεν τόλμησε να πάρει θέση!

Την άλλη μέρα ήρθαν στο σπίτι του Αζίζ Νεσίν και τον συνέλαβαν. Στο μεταξύ είχε κηρυχθεί στρατιωτικός νόμος. Οι δικοί του θα χάσουν τα ίχνη του για αρκετό καιρό. Ο συγγραφέας μας περιγράφει παραστατικά τις συνθήκες των φυλακών, τη συμβίωσή του με τα ποντίκια και τους αρουραίους, μια εικονική εκτέλεση που γνώρισε για μια ασήμαντη παράβαση του κανονισμού των φυλακών, και γενικότερα τη γνωστή παράνοια των υπεύθυνων στρατιωτικών…

Το 1960 ο Αντνάν Μεντερές  μετά από το γνωστό στρατιωτικό πραξικόπημα στην Τουρκία θα συλληφθεί, θα καταδικαστεί σε θάνατο για τα «Σεπτεμβριανά» και θα εκτελεστεί. Ο συγγραφέας ανατρέχοντας στα πρακτικά εκείνης της δίκης αποκαλύπτει πώς οργανώθηκε η προβοκάτσια της βόμβας που ρίχτηκε στο λεγόμενο σπίτι του Κεμάλ της πόλης μας (κατ’ εντολήν του τουρκικού προξενείου της «Γκιουμουλτζίνε» (Κομοτινής), από κάποιον Τούρκο, αλλά Έλληνα υπήκοο, φοιτητή της νομικής, ονόματι Οκτάι Ενγκίν , πώς στη συνέχεια ο δράστης φυγαδεύτηκε στην Τουρκία για να γίνει… Τμηματάρχης Προγραμματισμού και Συντονισμού της Γενικής Διευθύνσεως Ασφαλείας!.

Καταλήγοντας ο Αζίζ Νεσίν σημειώνει ότι δεν αισθάνεται περήφανος γι αυτά τα γεγονότα που προκάλεσε η χώρα του, αλλά

«κάθε έθνος έχει στην ιστορία του σελίδες υπερηφάνειας , αλλά και ντροπής. Στον κόσμο αυτόν δεν υπάρχει έθνος δίχως σελίδες ντροπής στην ιστορία του»