Ερωτικό Γαϊτανάκι

ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΜΕΞΙΚΟ
SREGIO PITOL
ΕΡΩΤΙΚΟ ΓΑЇΤΑΝΑΚΙ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΚΩΣΤΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2004
σελ. 320

Ο νεαρός ιστοριοδίφης Μιγκέλ ντε Σολάρ σχεδιάζει να ασχοληθεί με ένα θέμα μικροϊστορίας που σχετίζεται με τη χώρα του, το Μεξικό, και συγκεκριμένα με μια σειρά από ανεξήγητα γεγονότα που κατέληξαν σε δολοφονίες, τον Νοέμβριο του 1942. Τα γεγονότα αυτά τα θυμάται ο ερευνητής , καθώς τα έζησε δεκάχρονο παιδί, όταν κατοικούσε στο κτίριο Μινέρβα, ένα μεγαλόπρεπο κτίριο-κιβωτό, όπου διέμεναν εκείνη τη χρονιά ένα πλήθος από μετανάστες, πολιτικούς πρόσφυγες, γόνους παλιών οικογενειών και επιτηδευματίες ανομολόγητων επιτηδευμάτων. Είναι η χρονιά που το Μεξικό κηρύσσει τον πόλεμο κατά του άξονα και η χώρα μετατρέπεται σε άντρο παντοειδών φυγάδων και κατασκόπων. Αυτά τα συμβάντα η κοινή γνώμη τα απέδιδε σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα στις φασιστικές φατρίες που είχαν συρρεύσει τότε στο Μεξικό. Ο ιστορικός όμως ονειρεύεται να φωτίσει μ’ αυτή του την έρευνα τα παρασκήνια της πολιτικής διαμάχης των υπερδυνάμεων της εποχής.
Ξεκινάει λοιπόν μια σειρά από διερευνητικές επαφές με όλα τα πρόσωπα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα μ’ εκείνα τα γεγονότα. Τριάντα χρόνια μετά. Γρήγορα όμως αντιλαμβάνεται ότι το φιλόδοξο εγχείρημά του δεν πρόκειται να τον οδηγήσει πουθενά. Ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει, αλλά κυρίως η προσωπική αντίληψη του κάθε μάρτυρα για την «αλήθεια», τον οδηγούν σε αδιέξοδο. Ο νεαρός ερευνητής είναι υποχρεωμένος να απογυμνώνει τα γεγονότα που του αφηγούνται κάθε φορά οι μάρτυρες από τα προσωπικά τους συμφέροντα, από μίση, πάθη, καθώς και από παντός είδους εμμονές και ιδεοληψίες, που τους διακατέχουν. Οι μαρτυρίες για ένα συγκεκριμένο γεγονός συγκρούονται η μια με την άλλη σε τέτοιο σημείο που ο αναγνώστης συχνά σχηματίζει την εντύπωση ότι πρόκειται για ολωσδιόλου άσχετα μεταξύ τους γεγονότα. Η «αλήθεια» θαρρείς και είναι ένα σκοτεινό απρόσιτο σημείο στο κέντρο σπειροειδών κύκλων των αφηγήσεων, οι οποίες τη στιγμή που νομίζεις ότι την προσέγγισαν, εκείνοι ανοίγονται και απομακρύνονται απ΄ αυτήν, τόσο που τη χάνουν. Για μια ακόμη φορά ο προσφιλής στους αδαείς μύθος της «αντικειμενικής ιστορίας» κονιορτοποιείται. Κι αυτό από την περιγραφή των γεγονότων, πριν ακόμη οδηγηθούμε στη σύνθεση και την εκτίμησή τους.
Ο συγγραφέας αποδεικνύεται δεξιοτέχνης στην αφήγηση. Ζωντανεύει το λόγο, φωτίζει τα γεγονότα, αλλά και τις προθέσεις των αφηγητών, ερμηνεύει ολόκληρη την ενδιαφέρουσα ιστορία του Μεξικού κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, με τις δικτατορίες, το συντηρητικό κίνημα των «Κριστέρος», τις επαναστάσεις του Βίγια και του Ζαπάτα, το εικαστικό κίνημα των «muralistas» και τη συνθετική αντίληψη των νεοτερικών ζωγράφων του Μεξικού, όπως είναι η Frida Kahlo και ο Rufino Tamayo. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι για την πασίγνωστη πολιτική διαμάχη της εποχής μεταξύ των σταλινικών και των τροτσκιστών της χώρας που οδήγησε στη δολοφονία του Τρότσκι, μόνο κάποια νύξη γίνεται.
Ο παραπλανητικός τίτλος του έργου (Το Γαϊτανάκι του Έρωτα) που θα μπορούσε να γίνει αιτία παρεξήγησης από τον υποψήφιο αναγνώστη, είναι «κλεμμένος» από μια ταινία της εποχής του Ernst Lubits (1929) και δικαιολογείται από μια συνταρακτική αφήγηση ενός από τους μάρτυρες των «γεγονότων» του έργου. Ο συγγραφέας στο ημερολόγιό του μας εξομολογείται ότι επηρεασμένος από0 τον Σέξπιρ και τον Τίρσο ντε Μολίνα, σκόπευε να συνθέσει μια κωμωδία παρεξηγήσεων με αστυνομική πλοκή και δομή δανεισμένη από τις «Νεκρές Ψυχές» του Γκόγκολ, αλλά και την Αγκάθα Κρίστι. Δηλώνει ακόμη εντυπωσιασμένος ειδικά από το έργο του Τίρσο ντε Μολίνα «Ο Κήπος του Χουάν Φερνάντες», όπου «κανείς δεν ήταν εκείνος που έλεγε ότι είναι, και τα πρόσωπα διχάζονταν χωρίς σταματημό και υιοθετούσαν τις πιο παράλογες μάσκες λες και αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους» (σελ. 182)
Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, για λόγους ανεξήγητους κατά τη γνώμη μας, αποτελεί μέρος μιας τριλογίας του Σέρχιο Πιτόλ με τίτλο «Το Καρναβάλι» (Τα άλλα δυο είναι η «Συζυγική Ζωή» και η «Εξημέρωση του θεϊκού ερωδιού»).
Ο επιμελητής-μεταφραστής του έργου που επιτελεί ένα μεταφραστικό άθλο, φωτίζοντας αποτελεσματικά τις αμφισημίες του έργου, παραθέτει στην αρχή της έκδοσης έναν «Οδικό χάρτη για κείνον που θα ταξιδέψει στον κόσμο του Πιτόλ» του Αντόνιο Ταμπούκι και στο τέλος ένα άκρως κατατοπιστικό corpus σημειώσεων, καθώς και αποσπάσματα από το προσωπικό ημερολόγιο του συγγραφέα που αναφέρονται στη σύλληψη και συγγραφή του έργου.

Καλλικράτεια, Αύγουστος 2011