Ο Κύριος Πρόεδρος

ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΜΥΘΙΘΣΤΟΡΗΜΑ
ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ
MIGUEL-ANGEL ASTURIAS
Ο ΚΥΡΙΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΝΝΑ ΞΕΝΟΥ
ΙΩ. ΚΑΜΠΑΝΑΣ 1971
σελ. 312

Ο Manuel Estrada Cabrera υπήρξε διαβόητος και αιμοσταγής δικτάτορας της Γουατεμάλας από το 1898 ως το 1924. Μεθυσμένος από την εξουσία του αλλά και έντρομος για το επερχόμενο τέλος του, κυβερνούσε έγκλειστος στο πολυτελές παλάτι του με την εύνοια των ΗΠΑ και των διεθνών μεγάλων εταιριών εξαγωγής μπανάνας και καφέ που θησαύριζαν- όπως η United Fruit Company. Η ευνοιοκρατία και η πολιτική διαφθορά, η συνεχής αστυνόμευση και ο τρόμος βασίλευαν στο καθεστώς του, σε συνδυασμό βέβαια με τη φτώχια και την εξαθλίωση των υπηκόων του. Άφησε πίσω του ένα ανεπτυγμένο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο που ένωνε την πόλη της Γουατεμάλας με τους δυο Ωκεανούς, απαραίτητο βέβαια για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μεγάλων εταιριών, αλλά και ένα πλήθος από αρχαιοπρεπείς ναούς της Μινέρβας, καθότι θαυμαστής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού…

Ο Miguel-Angel Asturias γεννημένος στην πόλη της Γουατεμάλας το 1899 βίωσε από «πρώτο χέρι» και στα πιο κρίσιμα χρόνια της νεότητάς του φρίκη του καθεστώτος του Cabrera. Άρχισε λοιπόν τη σύνθεση του εμβληματικού μυθιστορήματός του «Ο κύριος Πρόεδρος» από το 1922 και τη συνέχισε τα επόμενα χρόνια στο Παρίσι (1925-1932). Το έργο βέβαια, για ευνόητους λόγους, ήταν αδύνατο να εκδοθεί στη Γουατεμάλα και δημοσιεύτηκε μετά από εικοσιτέσσερα χρόνια στο Μεξικό (1946), στην Αργεντινή (1948) και στο Παρίσι (1952), όπου μάλιστα κατέκτησε και το βραβείο του «Καλύτερου Ξενόγλωσσου Μυθιστορήματος της Χρονιάς». Το 1967 ο Asturias τιμήθηκε με το βραβείο Nobel, αλλά "για το ζωντανό λογοτεχνικό επίτευγμά του, βαθιά ριζωμένο στα εθνικά γνωρίσματα και παραδόσεις των Ινδιάνων της Λατινικής Αμερικής."

«Ο κύριος πρόεδρος» μεταφράζεται στην Ελλάδα από την Άννα Ξένου και πρωτοκυκλοφορεί το 1971 από τις εκδόσεις «Ιω. Καμπανάς» στη σειρά «Διεθνή Βιβλία». Οι αντιστοιχίες της εποχής με τα έργα και τις ημέρες του δικτάτορα της Γουατεμάλας, μας ενθουσίασαν τότε, όταν το πρωτοδιαβάσαμε. Και αναρωτηθήκαμε πώς ξέφυγε από τις αρπάγες της παντοδύναμης λογοκρισίας που καταδυνάστευε τη χώρα μας. Κάποιες αναφορές μάλιστα που εντοπίσαμε στη μετάφραση για το δυσοίωνο πουλί, το φοίνικα, που ξαναγεννιέται από τη στάχτη και τη μισητή ημερομηνία της «21 Απριλίου» μας είχαν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι αποτελούσαν επινοήσεις της μεταφράστριας, για να καταστήσει εμφανέστερη την αναλογία των εποχών… Η απορία παραμένει μέχρι σήμερα…

Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε στη συνέχεια, με την ίδια μετάφραση, από τις εκδόσεις «Πλέθρον». Ελπίζουμε επιμελημένο, γιατί η πρώτη του έκδοση, την οποία είχαμε υπόψη μας, όταν συντάσσαμε την παρούσα ανάρτηση, ήταν αρκετά πρόχειρη, καθώς έβριθε από τυπογραφικές αβλεψίες, ακολουθούσε μια παρωχημένη ορθογραφία και ήταν τυπωμένη βέβαια στο πολυτονικό σύστημα…
Το έργο, παρά το ότι συμπλήρωσε εξήντα πέντε χρόνια από την πρώτη του έκδοση, παραμένει και σήμερα αειθαλές και πάντα επίκαιρο, καθώς το κλίμα και οι συνθήκες στις οποίες αναφέρεται δεν λείπουν από τις μέρες μας. Η παντοδυναμία του στρατού και της αστυνομίας, οι στημένες δίκες στα στρατοδικεία, οι προκατασκευασμένες κατηγορίες κατά των διαφωνούντων, ο αθέμιτος πλουτισμός των δικαστικών και των στρατιωτικών, η πανταχού παρούσα ευνοιοκρατία (ποτέ δεν λείπουν οι κόλακες της εξουσίας), οι εξαφανίσεις των «εχθρών του κυρίου Προέδρου», οι εκτελέσεις των αντιπάλων του μετά από στημένες δίκες, όλα περιγράφονται με τον πιο γλαφυρό και διεξοδικό τρόπο. Και καθώς το έργο διαπνέεται και από μια αναμφισβήτητη ποιητική πνοή υψηλής αξίας , οι περιγραφές αυτές γοητεύουν και συγκινούν και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη.
Ο συγγραφέας αποφεύγει να αναφερθεί βέβαια σε στοιχεία που να καθορίζουν επακριβώς τον τόπο και το χρόνο κατά τον οποίο συμβαίνουν τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, προσδίδοντας σ’ αυτά μια αξιοπρόσεκτη διαχρονικότητα και καθολικότητα (με εξαίρεση μια αναφορά... στη μάχη του Βερντέν). Και απουσιάζει φυσικά και το όνομα του κυρίου προέδρου, το οποίο κάλλιστα θα μπορούσε να είναι σήμερα Ιωάννης Μεταξάς, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Αγκούστο Πινοσέτ, ή Νικολάι Τσαουσέσκου…

Ο Αστούριας πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Μαδρίτη, και πέθανε το 1974. Είναι θαμμένος στο Cimetière du Père Lachaise στο Παρίσι.

Καλλικράτεια, Αύγουστος 2011