ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΣΕΡΒΙΑ
VLADISLAV BAJAC
ΧΑΜΑΜ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΑ ΚΕΣΙΝΗ
ΚΕΔΡΟΣ 2011
σελ. 400
Ο Σέρβος συγγραφέας και εκδότης Βλαντισλάβ Μπάγιατς (Βελιγράδι, 1954) διάλεξε να ασχοληθεί στο τελευταίο του μυθιστόρημα με τον ομοεθνή του Μπάγιτσα Σοκόλοβιτς, τον οποίο απήγαγαν βίαια το 1523 και σε ηλικία δέκα οχτώ χρονών οι απεσταλμένοι του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή από το ορθόδοξο μοναστήρι του Μιλέσεβο, όπου φοιτούσε ως δόκιμος μοναχός, και τον οδήγησαν μαζί με άλλους νέους στην Κωνσταντινούπολη, για να τον εκπαιδεύσουν ως στέλεχος της κρατικής μηχανής της Υψηλής Πύλης. Εδώ επομένως δεν έχουμε κάποια κλασική περίπτωση παιδομαζώματος, όπου κατά διαστήματα νέα αγόρια μέχρι οχτώ χρονών συγκεντρώνονταν από συγκεκριμένες περιοχές της Αυτοκρατορίας για να υπηρετήσουν ως γενίτσαροι τον τουρκικό στρατό.
Παράλληλα όμως με τη ζωή του Σοκόλοβιτς, ο συγγραφέας επέλεξε να παρακολουθήσει και την πορεία του μεγάλου αρχιτέκτονα Μιμάρ Σινάν. Κι αυτό γιατί οι δυο άντρες υπήρξαν σύγχρονοι και δεμένοι μεταξύ του με μια συγκινητική φιλία. Εξάλλου κι εκείνος υπήρξε «εξωμότης» από κάποιο ελληνικό χωριό της ορθόδοξης Καππαδοκίας. Επιπλέον «και οι δύο ήταν πεπεισμένοι ότι διαφορετικοί λαοί μπορούν να ζουν σε έναν άνθρωπο. όπως ακριβώς ο ίδιος λαός μπορεί να ζει σε διαφορετικούς ανθρώπους.» (σελ. 328)
Ως εδώ θα συμπέραινε κανείς ότι έχουμε να κάνουμε με ένα τυπικό ιστορικό μυθιστόρημα. Αυτό όμως δε συμβαίνει, γιατί τον συγγραφέα δεν τον απασχολεί αποκλειστικά αυτή η ιστορική πορεία του ήρωά του, αλλά η διερεύνηση του διχασμού της προσωπικότητάς του (ο μεταφραστής χρησιμοποιεί τον όρο δυισμός ), καθώς ο Μπάγιστα μπορεί να αλλαξοπίστησε και να άλλαξε το όνομά του σε Μεχμέτ, δεν απέβαλε όμω τις μνήμες και τα βιώματά του από την προηγούμενη ζωή του. Έτσι από τα υψηλά αξιώματα τα οποία κατά καιρούς κατέκτησε ενδιαφέρθηκε και βοήθησε την παλιά του πατρίδα με κάθε τρόπο, ιδρύοντας το ορθόδοξο πατριαρχείο του «Ιπεκίου» (Πετς) και χρηματοδοτώντας μια πληθώρα από έργα και ιδρύματα κοινής ωφελείας. σε συνεργασία με τον Μιμάρ Σινάν, τόσο στο Βελιγράδι, όσο και στην πατρίδα του τη Βοσνία. Ένα μάλιστα από τα κτίσματά του είναι και το πασίγνωστο-από τον συμπατριώτη του Ίβο Άντριτς-γεφύρι του Δρίνου. Αυτός ακριβώς ο λόγος όπλισε το χέρι ενός φανατικού κάποιας εξτρεμιστικής μουσουλμανικής σέχτας που τον δολοφόνησε εν ψυχρώ.
Παρακολουθούμε λοιπόν την πορεία του Χατζή Μεχμέτ Πασά Σοκολού και την ανάδειξή του ως το πιο ψηλό αξίωμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, εκείνο του πρώτου βεζίρη της Πύλης, για πενήντα τρία συναπτά χρόνια, ως τη δολοφονία του το 1579. Αλλά παράλληλα- και κυρίως - ιχνηλατούμε τις πράξεις και τις ενέργειές του από μιαν άλλη, πρωτοφανέρωτη σκοπιά: ο ήρωάς μου δεν αισθάνεται ούτε χριστιανός , ούτε μουσουλμάνος, ούτε Σέρβος ούτε Τούρκος. Ή αισθάνεται και τα δύο μαζί,,,
Δύσκολο, ομολογουμένως, εγχείρημα, καθώς ο συγγραφέας, για να μας αναγκάσει να παρακολουθήσουμε την πορεία των σκέψεών του καταφεύγει σε ένα αμφίβολης αποτελεσματικότητας λογοτεχνικό τέχνασμα: χρησιμοποιεί τη μέθοδο των παρένθετων κεφαλαίων (τα οποία αριθμούνται μάλιστα με τη λατινική αρίθμηση) στα οποία ο ίδιος προσωπικά, ως παρένθετος ήρωας του έργου, σχολιάζει και επεκτείνει στην εποχή μας κατά το δοκούν τα γεγονότα της κύριας αφήγησης, κάποια από τα οποία όντως αποδεικνύονται πειστικά και εύστοχα. Άλλα όμως είναι ολοφάνερα «τραβηγμένα από τα μαλλιά». Αυτά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν, στην καλύτερη περίπτωση, ως επιστημονικές ανακοινώσεις σε περιοδικά γλωσσικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος. Ο προσεχτικός αναγνώστης εύκολα μπορεί να τα εντοπίσει. Αυτά τα σχόλια ώθησαν τον συγγραφέα να προσθέσει στον υπότιτλο του έργου: "Μυθιστόρημα και άλλα διηγήματα". Μια ακόμη «καινοτομία» του συγγραφέα είναι ο σχολιασμός των γεγονότων του έργου σε συνεργασία με τον Τούρκο νομπελίστα συγγραφέα Ορχάν Παμούκ. Με την έννοια ότι το θέμα αγγίζει κι εκείνον, από άλλη οπτική γωνία. Ο σχολιασμός μάλιστα αυτός πραγματοποιείται στο Χαμάμ που ίδρυσε ο Σοκόλοβιτς κοντά στο γεφύρι του Δρίνου! Όλες αυτές οι καινοτομίες οδήγησαν κάποιους να χαρακτηρίσουν το μυθιστόρημα «μεταμοντέρνο»! Τι να πει κανείς…
Την πιστότητα βέβαια του ιστορικού υλικού που έχει συγκεντρώσει ο συγγραφέας είναι δύσκολο να την κρίνει ο μη ειδικός αναγνώστης. Μια παρατήρηση μόνο που αφορά τη Βυζαντινή τέχνη. Στη σελ. 300 αναφέρεται ότι «στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης προσεύχονταν στο Χριστό πεντακόσια ολόκληρα χρόνια, ενώ τα εκατό τελευταία υποκλίνονται στον Αλλάχ» Και είναι γνωστό ότι ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί 916 χρόνια μετά από τα εγκαίνιά του…
Αλλά και μετάφραση του έργου φαίνεται ότι υστερεί. Σολοικισμοί, ασάφειες, ορθογραφικά λάθη… Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Ο Μπάγιστα και ο Σινάν επηρέασαν τη μέρα τους αποφασίζοντας να κάνουν έναν περίπατο (σελ.122)
Η ένωση των δύο όχθεων του ποταμού (σελ. 346)
Μια όσμωση ευχέρειας και δυσχέρειας (σελ. 127)
Το μυθιστόρημα έχει μεταφραστεί σε αρκετές βαλκανικές χώρες και έχει τιμηθεί με το βραβείο BALKANIKA 2008
ΣΕΡΒΙΑ
VLADISLAV BAJAC
ΧΑΜΑΜ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΑΡΙΑ ΚΕΣΙΝΗ
ΚΕΔΡΟΣ 2011
σελ. 400
Ο Σέρβος συγγραφέας και εκδότης Βλαντισλάβ Μπάγιατς (Βελιγράδι, 1954) διάλεξε να ασχοληθεί στο τελευταίο του μυθιστόρημα με τον ομοεθνή του Μπάγιτσα Σοκόλοβιτς, τον οποίο απήγαγαν βίαια το 1523 και σε ηλικία δέκα οχτώ χρονών οι απεσταλμένοι του σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή από το ορθόδοξο μοναστήρι του Μιλέσεβο, όπου φοιτούσε ως δόκιμος μοναχός, και τον οδήγησαν μαζί με άλλους νέους στην Κωνσταντινούπολη, για να τον εκπαιδεύσουν ως στέλεχος της κρατικής μηχανής της Υψηλής Πύλης. Εδώ επομένως δεν έχουμε κάποια κλασική περίπτωση παιδομαζώματος, όπου κατά διαστήματα νέα αγόρια μέχρι οχτώ χρονών συγκεντρώνονταν από συγκεκριμένες περιοχές της Αυτοκρατορίας για να υπηρετήσουν ως γενίτσαροι τον τουρκικό στρατό.
Παράλληλα όμως με τη ζωή του Σοκόλοβιτς, ο συγγραφέας επέλεξε να παρακολουθήσει και την πορεία του μεγάλου αρχιτέκτονα Μιμάρ Σινάν. Κι αυτό γιατί οι δυο άντρες υπήρξαν σύγχρονοι και δεμένοι μεταξύ του με μια συγκινητική φιλία. Εξάλλου κι εκείνος υπήρξε «εξωμότης» από κάποιο ελληνικό χωριό της ορθόδοξης Καππαδοκίας. Επιπλέον «και οι δύο ήταν πεπεισμένοι ότι διαφορετικοί λαοί μπορούν να ζουν σε έναν άνθρωπο. όπως ακριβώς ο ίδιος λαός μπορεί να ζει σε διαφορετικούς ανθρώπους.» (σελ. 328)
Ως εδώ θα συμπέραινε κανείς ότι έχουμε να κάνουμε με ένα τυπικό ιστορικό μυθιστόρημα. Αυτό όμως δε συμβαίνει, γιατί τον συγγραφέα δεν τον απασχολεί αποκλειστικά αυτή η ιστορική πορεία του ήρωά του, αλλά η διερεύνηση του διχασμού της προσωπικότητάς του (ο μεταφραστής χρησιμοποιεί τον όρο δυισμός ), καθώς ο Μπάγιστα μπορεί να αλλαξοπίστησε και να άλλαξε το όνομά του σε Μεχμέτ, δεν απέβαλε όμω τις μνήμες και τα βιώματά του από την προηγούμενη ζωή του. Έτσι από τα υψηλά αξιώματα τα οποία κατά καιρούς κατέκτησε ενδιαφέρθηκε και βοήθησε την παλιά του πατρίδα με κάθε τρόπο, ιδρύοντας το ορθόδοξο πατριαρχείο του «Ιπεκίου» (Πετς) και χρηματοδοτώντας μια πληθώρα από έργα και ιδρύματα κοινής ωφελείας. σε συνεργασία με τον Μιμάρ Σινάν, τόσο στο Βελιγράδι, όσο και στην πατρίδα του τη Βοσνία. Ένα μάλιστα από τα κτίσματά του είναι και το πασίγνωστο-από τον συμπατριώτη του Ίβο Άντριτς-γεφύρι του Δρίνου. Αυτός ακριβώς ο λόγος όπλισε το χέρι ενός φανατικού κάποιας εξτρεμιστικής μουσουλμανικής σέχτας που τον δολοφόνησε εν ψυχρώ.
Παρακολουθούμε λοιπόν την πορεία του Χατζή Μεχμέτ Πασά Σοκολού και την ανάδειξή του ως το πιο ψηλό αξίωμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, εκείνο του πρώτου βεζίρη της Πύλης, για πενήντα τρία συναπτά χρόνια, ως τη δολοφονία του το 1579. Αλλά παράλληλα- και κυρίως - ιχνηλατούμε τις πράξεις και τις ενέργειές του από μιαν άλλη, πρωτοφανέρωτη σκοπιά: ο ήρωάς μου δεν αισθάνεται ούτε χριστιανός , ούτε μουσουλμάνος, ούτε Σέρβος ούτε Τούρκος. Ή αισθάνεται και τα δύο μαζί,,,
Δύσκολο, ομολογουμένως, εγχείρημα, καθώς ο συγγραφέας, για να μας αναγκάσει να παρακολουθήσουμε την πορεία των σκέψεών του καταφεύγει σε ένα αμφίβολης αποτελεσματικότητας λογοτεχνικό τέχνασμα: χρησιμοποιεί τη μέθοδο των παρένθετων κεφαλαίων (τα οποία αριθμούνται μάλιστα με τη λατινική αρίθμηση) στα οποία ο ίδιος προσωπικά, ως παρένθετος ήρωας του έργου, σχολιάζει και επεκτείνει στην εποχή μας κατά το δοκούν τα γεγονότα της κύριας αφήγησης, κάποια από τα οποία όντως αποδεικνύονται πειστικά και εύστοχα. Άλλα όμως είναι ολοφάνερα «τραβηγμένα από τα μαλλιά». Αυτά θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν, στην καλύτερη περίπτωση, ως επιστημονικές ανακοινώσεις σε περιοδικά γλωσσικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος. Ο προσεχτικός αναγνώστης εύκολα μπορεί να τα εντοπίσει. Αυτά τα σχόλια ώθησαν τον συγγραφέα να προσθέσει στον υπότιτλο του έργου: "Μυθιστόρημα και άλλα διηγήματα". Μια ακόμη «καινοτομία» του συγγραφέα είναι ο σχολιασμός των γεγονότων του έργου σε συνεργασία με τον Τούρκο νομπελίστα συγγραφέα Ορχάν Παμούκ. Με την έννοια ότι το θέμα αγγίζει κι εκείνον, από άλλη οπτική γωνία. Ο σχολιασμός μάλιστα αυτός πραγματοποιείται στο Χαμάμ που ίδρυσε ο Σοκόλοβιτς κοντά στο γεφύρι του Δρίνου! Όλες αυτές οι καινοτομίες οδήγησαν κάποιους να χαρακτηρίσουν το μυθιστόρημα «μεταμοντέρνο»! Τι να πει κανείς…
Την πιστότητα βέβαια του ιστορικού υλικού που έχει συγκεντρώσει ο συγγραφέας είναι δύσκολο να την κρίνει ο μη ειδικός αναγνώστης. Μια παρατήρηση μόνο που αφορά τη Βυζαντινή τέχνη. Στη σελ. 300 αναφέρεται ότι «στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης προσεύχονταν στο Χριστό πεντακόσια ολόκληρα χρόνια, ενώ τα εκατό τελευταία υποκλίνονται στον Αλλάχ» Και είναι γνωστό ότι ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί 916 χρόνια μετά από τα εγκαίνιά του…
Αλλά και μετάφραση του έργου φαίνεται ότι υστερεί. Σολοικισμοί, ασάφειες, ορθογραφικά λάθη… Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Ο Μπάγιστα και ο Σινάν επηρέασαν τη μέρα τους αποφασίζοντας να κάνουν έναν περίπατο (σελ.122)
Η ένωση των δύο όχθεων του ποταμού (σελ. 346)
Μια όσμωση ευχέρειας και δυσχέρειας (σελ. 127)
Το μυθιστόρημα έχει μεταφραστεί σε αρκετές βαλκανικές χώρες και έχει τιμηθεί με το βραβείο BALKANIKA 2008
Καλλικράτεια, Αύγουστος 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου