ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΜΕΞΙΚΟ
CARLOS FUENTES
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΤΈΜΙΟ ΚΡΟΥΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΕΦΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
ΑΓΡΑ 1999
σελ. 364
Το έργο-εξαντλημένο σήμερα- θα δυσκολευτεί να το ανακαλύψει κανείς, ξεχασμένο καθώς θα είναι στα σκονισμένα ράφια κάποιου βιβλιοπωλείου. Ένα μυθιστόρημα-σταθμός στην ισπανόφωνη νοτιοαμερικανική λογοτεχνία. Ο συγγραφέας του Carlos Fuentes γεννήθηκε στην πόλη του Παναμά από γονείς Μεξικανούς το 1928 και, καθώς υπήρξε γιος διπλωμάτη, ακολούθησε κι ο ίδιος τη διπλωματική καριέρα και χρημάτισε πρεσβευτής του Μεξικού στο Παρίσι για κάποιο διάστημα. Μια νουβέλα του με τον τίτλο "Old Gringo" έγινε best seller στις HΠA και γυρίστηκε ταινία με πρωταγωνιστές την Jane Fonda και τον Gregory Peck.«Ο Θάνατος του Αρτέμιο Κρους» θεωρείται το πιο χαρακτηριστικό έργο του. Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1962 στην πόλη του Μεξικού και έγινε γρήγορα γνωστό σε πολλές χώρες. Ο συγγραφέας του πολυβραβευμένος (και με το ισπανικό βραβείο Cervantes, την ανώτερη τιμητική διάκριση της ισπανόφωνης λογοτεχνίας) είναι φημισμένος τόσο για τον όγκο του συνολικού του έργου, όσο και για τη συνεχή ανανέωση των εκφραστικών του μέσων.
Ο Αρτέμιο Κρους, νόθος και εγκαταλειμμένος γιος ενός πλούσιου γαιοκτήμονα και μιας σκλάβας μιγάδας, γεννιέται στα τέλη του ΙΘ’ αιώνα και μεγαλώνει χάρη στη φροντίδα ενός ντόπιου δουλοπάροικου. Νέος ακόμα (δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα) ακολουθεί με ενθουσιασμό τους μεγάλους επαναστάτες της πατρίδας του ( Εμιλιάνο Ζαπάτα, Πάντσο Βίλα και άλλους) που ονειρεύονταν να μεταμορφώσουν το Μεξικό και τον κόσμο σε Γη της Επαγγελίας. Σύντομα όμως διαπιστώνει ότι οι επαναστάσεις, σε τελευταία ανάλυση, δεν είναι τίποτε άλλο από τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του. Τα ίδια άτομα που αγωνίζονταν για τους φτωχούς και τους λησμονημένους, μεταλλάσσονται γρήγορα, μόλις επικρατήσουν, σε στυγνούς εκμεταλλευτές τους… Κι ο Αρτέμιο Κρους τους ακολουθεί κατά πόδας. Γίνεται πανίσχυρος, εκλέγεται βουλευτής, παίρνει στα χέρια του τον έλεγχο του τύπου της χώρας του και καταλήγει γρήγορα να εκπροσωπεί τα συμφέροντα των (βορειο)αμερικανικών εταιρειών, που απομυζούν, κατά τα ειωθότα, το μόχθο των συμπατριωτών του. Αδίσταχτος και στο έπακρο καιροσκόπος ξέρει να κολακεύει τους ισχυρούς, αλλά και να τσακίζει χωρίς οίκτο τους αδύναμους…Ώσπου φτάνει η ώρα του θανάτου του, ενός θανάτου στο έπακρο εξευτελιστικού, από κάποιο γαστρεντερολογικό νόσημα.
Απ’ αυτό το σημείο ξεκινά η αφήγηση (κάποια μέρα του 1960): σ’ έναν επιβλητικό και προκλητικά πολυτελή χώρο ο Αρτέμιο Κρους περιστοιχισμένος από τη γυναίκα του, την οποία χρησιμοποίησε για ν’ αποχτήσει πλούτο και κοινωνική αποδοχή, αλλά στη συνέχεια την περιόρισε στο περιθώριο, από την κόρη του και τον άντρα της που τον μισούν, καθώς κι από το γιατρό και το γραμματέα του που τον υπηρετούν με δουλοπρέπεια, βιώνει στο έπακρο το σωματικό πόνο, αλλά και τη μεταφυσική αγωνία του θανάτου του…Κι αυτή την αγωνία του την παρακολουθούμε σε δεκατρία διάσπαρτα αποσπάσματα γραμμένα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση…Αλλά ο συγγραφέας, επηρεασμένος ίσως από το μεταμοντέρνο μυθιστόρημα της εποχής του ’60, παρεμβάλλει σ’ αυτά και άλλα δεκατρία αποσπάσματα σε δευτεροπρόσωπη αφήγηση που αφορούν μελλοντικό χρόνο και απευθύνονται βέβαια κι αυτά στον εαυτό του. Κι ακολουθούν τέλος δώδεκα κεφάλαια στο τρίτο πρόσωπο, στα οποία εξιστορείται με περισσή ενάργεια το παρελθόν του ήρωα. Τα τελευταία όμως χωρίς χρονολογική σειρά, αλλά έτσι διάσπαρτα, εική και ως έτυχε. Ευτυχώς που στην αρχή κάθε κεφαλαίου σημειώνεται η χρονολογική αναφορά του αποσπάσματος…Έτσι ο συγγραφέας κατορθώνει να συνθέσει ένα τρίπρακτο δράμα (του ΕΓΩ, του ΕΣΥ και του ΑΥΤΟΣ) χωρίς να θυσιάσει την ενότητα της όλης αφήγησης (από τη στιγμή που ο προσεχτικός αναγνώστης συνηθίσει την εκφραστική αυτή α-συμμετρία).
Σε γενικές γραμμές, ο συγγραφέας ξεδιπλώνει μπροστά μας, μια συναρπαστική τοιχογραφία της μεξικανικής ιστορίας του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, σκιαγραφεί αδρά θρυλικές μορφές των μεγάλων επαναστάσεών του, αλλά συγχρόνως αναλύει με περισσή μαεστρία τη σχιζοφρενική προσωπικότητα του πρωταγωνιστή του που ταλαντεύεται συνεχώς ανάμεσα στο όνειρο και το έγκλημα.
«Κακότυχη χώρα –σημειώνει κάπου για το Μεξικό- όπου κάθε γενιά πρέπει να καταστρέφει τους παλιούς ιδιοκτήτες και να δίνει τη θέση τους στους καινούργιους αφέντες, εξίσου άρπαγες και φιλόδοξους με τους προηγούμενους». Και κάπου αλλού: «Μια επανάσταση ξεκινάει από τα πεδία της μάχης, αλλά άπαξ και διαφθαρεί, ακόμη κι αν εξακολουθεί να κερδίζει μάχες, είναι ήδη χαμένη.». Και –κάπου στο τέλος- ο ήρωάς του σε κάποια αναλαμπή από το κώμα του επικείμενου θανάτου του αναλογίζεται: «Όταν γερνάμε, ξέρουμε: δεν πρέπει ν’ αγαπάμε κανέναν χωρίς λόγο. Και το κοινό αίμα δεν είναι λόγος. Ο μόνος λόγος είναι το αίμα που αγαπάμε χωρίς λόγο…»
Ο Αρτέμιο Κρους, νόθος και εγκαταλειμμένος γιος ενός πλούσιου γαιοκτήμονα και μιας σκλάβας μιγάδας, γεννιέται στα τέλη του ΙΘ’ αιώνα και μεγαλώνει χάρη στη φροντίδα ενός ντόπιου δουλοπάροικου. Νέος ακόμα (δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα) ακολουθεί με ενθουσιασμό τους μεγάλους επαναστάτες της πατρίδας του ( Εμιλιάνο Ζαπάτα, Πάντσο Βίλα και άλλους) που ονειρεύονταν να μεταμορφώσουν το Μεξικό και τον κόσμο σε Γη της Επαγγελίας. Σύντομα όμως διαπιστώνει ότι οι επαναστάσεις, σε τελευταία ανάλυση, δεν είναι τίποτε άλλο από τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του. Τα ίδια άτομα που αγωνίζονταν για τους φτωχούς και τους λησμονημένους, μεταλλάσσονται γρήγορα, μόλις επικρατήσουν, σε στυγνούς εκμεταλλευτές τους… Κι ο Αρτέμιο Κρους τους ακολουθεί κατά πόδας. Γίνεται πανίσχυρος, εκλέγεται βουλευτής, παίρνει στα χέρια του τον έλεγχο του τύπου της χώρας του και καταλήγει γρήγορα να εκπροσωπεί τα συμφέροντα των (βορειο)αμερικανικών εταιρειών, που απομυζούν, κατά τα ειωθότα, το μόχθο των συμπατριωτών του. Αδίσταχτος και στο έπακρο καιροσκόπος ξέρει να κολακεύει τους ισχυρούς, αλλά και να τσακίζει χωρίς οίκτο τους αδύναμους…Ώσπου φτάνει η ώρα του θανάτου του, ενός θανάτου στο έπακρο εξευτελιστικού, από κάποιο γαστρεντερολογικό νόσημα.
Απ’ αυτό το σημείο ξεκινά η αφήγηση (κάποια μέρα του 1960): σ’ έναν επιβλητικό και προκλητικά πολυτελή χώρο ο Αρτέμιο Κρους περιστοιχισμένος από τη γυναίκα του, την οποία χρησιμοποίησε για ν’ αποχτήσει πλούτο και κοινωνική αποδοχή, αλλά στη συνέχεια την περιόρισε στο περιθώριο, από την κόρη του και τον άντρα της που τον μισούν, καθώς κι από το γιατρό και το γραμματέα του που τον υπηρετούν με δουλοπρέπεια, βιώνει στο έπακρο το σωματικό πόνο, αλλά και τη μεταφυσική αγωνία του θανάτου του…Κι αυτή την αγωνία του την παρακολουθούμε σε δεκατρία διάσπαρτα αποσπάσματα γραμμένα σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση…Αλλά ο συγγραφέας, επηρεασμένος ίσως από το μεταμοντέρνο μυθιστόρημα της εποχής του ’60, παρεμβάλλει σ’ αυτά και άλλα δεκατρία αποσπάσματα σε δευτεροπρόσωπη αφήγηση που αφορούν μελλοντικό χρόνο και απευθύνονται βέβαια κι αυτά στον εαυτό του. Κι ακολουθούν τέλος δώδεκα κεφάλαια στο τρίτο πρόσωπο, στα οποία εξιστορείται με περισσή ενάργεια το παρελθόν του ήρωα. Τα τελευταία όμως χωρίς χρονολογική σειρά, αλλά έτσι διάσπαρτα, εική και ως έτυχε. Ευτυχώς που στην αρχή κάθε κεφαλαίου σημειώνεται η χρονολογική αναφορά του αποσπάσματος…Έτσι ο συγγραφέας κατορθώνει να συνθέσει ένα τρίπρακτο δράμα (του ΕΓΩ, του ΕΣΥ και του ΑΥΤΟΣ) χωρίς να θυσιάσει την ενότητα της όλης αφήγησης (από τη στιγμή που ο προσεχτικός αναγνώστης συνηθίσει την εκφραστική αυτή α-συμμετρία).
Σε γενικές γραμμές, ο συγγραφέας ξεδιπλώνει μπροστά μας, μια συναρπαστική τοιχογραφία της μεξικανικής ιστορίας του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, σκιαγραφεί αδρά θρυλικές μορφές των μεγάλων επαναστάσεών του, αλλά συγχρόνως αναλύει με περισσή μαεστρία τη σχιζοφρενική προσωπικότητα του πρωταγωνιστή του που ταλαντεύεται συνεχώς ανάμεσα στο όνειρο και το έγκλημα.
«Κακότυχη χώρα –σημειώνει κάπου για το Μεξικό- όπου κάθε γενιά πρέπει να καταστρέφει τους παλιούς ιδιοκτήτες και να δίνει τη θέση τους στους καινούργιους αφέντες, εξίσου άρπαγες και φιλόδοξους με τους προηγούμενους». Και κάπου αλλού: «Μια επανάσταση ξεκινάει από τα πεδία της μάχης, αλλά άπαξ και διαφθαρεί, ακόμη κι αν εξακολουθεί να κερδίζει μάχες, είναι ήδη χαμένη.». Και –κάπου στο τέλος- ο ήρωάς του σε κάποια αναλαμπή από το κώμα του επικείμενου θανάτου του αναλογίζεται: «Όταν γερνάμε, ξέρουμε: δεν πρέπει ν’ αγαπάμε κανέναν χωρίς λόγο. Και το κοινό αίμα δεν είναι λόγος. Ο μόνος λόγος είναι το αίμα που αγαπάμε χωρίς λόγο…»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου