Η Κόχη της Ντροπής

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ISMAIL KADARE
ΑΛΒΑΝΙΑ

Η ΚΟΧΗ ΤΗΣ ΝΤΡΟΠΗΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΠΟΛΛΑ ΖΑΧΟΠΟΥΛΟΥ - ΒΛΑΧΟΥ

ΡΟΕΣ 1985

σελ. 121

Στο ιστολόγιο που έχετε μπροστά σας  έχει εξαρχής δηλωθεί ότι δεν παρακολουθείται αναγκαστικά η επικαιρότητα της σύγχρονης λογοτεχνικής παραγωγής. Κι αυτό γιατί το πλήθος των λογοτεχνικών εκδόσεων που ξεφυτρώνουν καθημερινά σαν μανιτάρια δεν συμβαδίζει αναγκαστικά με την ποιότητά τους. Τα περισσότερα έργα , μόλις κατακαθίσει ο κουρνιαχτός των πρώτων εντυπώσεων και της συστηματικής συχνά προβολής τους, δεν κατορθώνουν να αντισταθούν στο χρόνο. Αφανίζονται κάτω από τις βαριές μυλόπετρες του χρόνου… Εξάλλου οι εκδόσεις τους σπάνια ξεπερνούν τα χίλια αντίτυπα. Κάποια εντούτοις – ελάχιστα- κατορθώνουν να επανεκδοθούν και να απασχολήσουν εκτενέστερα το βιβλιόφιλο κοινό. Κατά κανόνα –γιατί υπάρχουν και οι εξαιρέσεις- αξίζει να ασχοληθεί κανείς μ’ αυτά.

Αντίθετα κάποια άλλα, αφού «σιτέψουν» για τα καλά με τα χρόνια,  επιδεικνύουν μια αξιοπρόσεχτη αντοχή και φαντάζουν επίκαιρα κι ας τα χωρίζουν από την πρώτη τους έκδοση δεκαετίες ολόκληρες…  Και επειδή οι εκδότες τους διστάζουν να τα επανεκδόσουν, καθώς το σύγχρονο αναγνωστικό κοινό  τα υποδέχεται συνήθως με δυσπιστία, μένουν δυστυχώς στη σκιά και στην αφάνεια. Σ’ αυτή την κατηγορία μπορεί να κατατάξει κανείς την ολόκληρη σχεδόν την παραγωγή του αλβανού μυθιστοριογράφου Ismail Kadare.  Στο παρελθόν (29-3-2011) ασχοληθήκαμε με τα «Τρία τραγούδια για το Κοσσυφοπέδιο».

«Η Κόχη της Ντροπής» θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί ως το εμβληματικό έργο του μεγάλου αλβανού συγγραφέα (γεν. 1936), ο οποίος βέβαια έζησε και έδρασε στο Παρίσι όλα τα χρόνια του ολοκληρωτισμού που μάστιζε τη χώρα του. Δημοσιεύτηκε στο Παρίσι , μεταφρασμένο, το 1984 από  τις εκδόσεις Fayard και την επόμενη χρονιά (1985) μεταφράστηκε και στη χώρα μας (από τα γαλλικά) στις εκδόσεις Ροές. Σήμερα το μυθιστόρημα είναι εξαντλημένο.

Θα ήταν ασύγγνωστο σφάλμα να χαρακτηρίσει κανείς «ιστορικό μυθιστόρημα» την Κόχη της Ντροπής. Παρ’ όλο που το υπόβαθρό της στηρίζεται σε αδιάψευστα ιστορικά γεγονότα και συγκεκριμένα στην καταστολή της εξέγερσης του Αλή πασά των Ιωαννίνων το 1822 , στον αποκεφαλισμό του και στη μεταφορά του κεφαλιού του στην Κωνσταντινούπολη, για να εκτεθεί στη διαβόητη «Κόχη της Ντροπής»…
Η Κόχη της Ντροπής , σμιλευμένη πάνω από την πύλη των κανονιών , στην πλατεία των όπλων της οθωμανικής πρωτεύουσας δεν μένει ποτέ άδεια. Ο αυτοκρατορικός ταχυδρόμος Τουντζατά, επιφορτισμένος με το θλιβερό καθήκον της μεταφοράς τον κομμένων κεφαλιών από τα τέσσερα σημεία της αυτοκρατορίας, διασχίζει με ταχύτητα τεράστιες εκτάσεις για να μεταφέρει στην πρωτεύουσα όσο γίνεται λιγότερο αλλοιωμένα τα κεφάλια των ανυπάκουων και ο επιτηρητής της κόγχης Αμπντουλάχ ξημεροβραδιάζεται κάτω απ’ αυτήν, ενώ το αχόρταγο πλήθος πλημμυρίζει την πλατεία για να απολαύσει το φριχτό θέαμα. Και όλα αυτά μέσα σε μια ατμόσφαιρα, καθαρά σουρεαλιστική, καφκική θα λέγαμε…

Ο συγγραφέας όμως με αφορμή το αιματηρό αυτό γεγονός, βρίσκει την ευκαιρία να καταγγείλει τους όπου γης μηχανισμούς εξουθενωτικής καταπίεσης των απλών ανθρώπων  από το  κράτος και την κάθε λογής  εξουσία. Τι πιο λαμπρό παράδειγμα λοιπόν από εκείνο της Μεγάλης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία περιέκλειε στους κόλπους της δεκάδες έθνη και λαούς, ανάμεσα στους οποίους και το λαό της πατρίδας του συγγραφέα, την Αλβανία;

Παρακολουθούμε λοιπόν με κομμένη την ανάσα τις μεθοδεύσεις της Υψηλής Πύλης , προκειμένου να εξουδετερώσει όλους εκείνους τους αξιωματούχους και τους υπαλλήλους της που αποχτούσαν δυσανάλογη με το αξίωμά τους δύναμη και σήκωναν κεφάλι. Και όταν το κεφάλι τους έπεφτε από κάποιον ειδικά απεσταλμένο αξιωματούχο, ερχόταν η σειρά του τελευταίου βρεθεί αντιμέτωπος με την ίδια μοίρα, γιατι θεωρούνταν επικίνδυνος. Όπως συνέβη με τον Χουρσίντ πασά, τον νικητή του Αλή...

Πολυδαίδαλοι μηχανισμοί και πολυάνθρωπες υπηρεσίες εργάζονταν συστηματικά, παρακολουθούσαν και κατέγραφαν όχι μόνο εκείνες τις ενέργειες των υπηκόων του πατισάχ, οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επαναστατικές, αλλά και τις απόψεις τους, τις σκέψεις τους , ακόμη και τα όνειρά τους! Απώτερος σκοπός όλης αυτής της συστηματικής παρακολούθησης ήταν η απεθνικοποίηση των διαφόρων εθνοτήτων της αυτοκρατορίας, η εκρίζωση της γλώσσας τους, του πολιτισμού τους γενικότερα  και η εξάλειψη της εθνικής τους μνήμης! Η διεργασία αυτή ακολουθήθηκε και στην Αλβανία μετά την καταστολή της εξέγερσης του Αλή

«Οι άνθρωποι αυτοί είχαν πάψει να έχουν δική τους γλώσσα, δεν είχαν πια ούτε έθιμα, ούτε ενδυμασίες , ούτε γάμους, ούτε χορούς, ούτε αλφάβητο, ούτε ιστορία, ούτε χρονικά, ούτε θρύλους. Τους είχαν απογυμνώσει εντελώς. Η μνήμη τους είχε συρρικνωθεί λίγο-λίγο, Όλα είχαν σβήσει απ’ αυτήν, όπως μια πεδιάδα ανεμοδαρμένη για χιλιάδες αιώνες που μεταβάλλεται τελικά σε έρημο, όπου δεν υπάρχουν παρά αμμόλοφοι που απλώνονται μονότονα μακριά , όλο και πιο μακριά, σε κυματισμούς που θυμίζουν γεωμετρία εφιαλτική». (σελ. 191)

Και αφού η καθημαγμένη,  η χωρίς γλώσσα και χωρίς εθνική μνήμη χώρα γονάτισε , φτάνει κάποιος ειδικός απεσταλμένος από τις ανατολικές εσχατιές της αυτοκρατορίας με κάποιο όνειρο υπηκόου της και το καταθέτει στο "Παλάτι των Ονείρων". Από την ερμηνεία του θα κριθεί η κατοπινή μοίρα του  λαού της...
Μήπως αυτή η χώρα θύμισε στον συγγραφέα την  Αλβανία του Εμβέρ Χότζα;