Οκτώβρης, οχτώ το πρωί

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΑΦΗΓΗΜΑ

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

NORMAN MANEA

ΟΚΤΩΒΡΗΣ, ΟΧΤΩ ΤΟ ΠΡΩΙ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2011

σελ. 232

Ο Νόρμαν Μάνεα,  τετράχρονος ακόμη, γνώρισε  τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, καθώς  ολόκληρη η οικογένειά του –οικογένεια Εβραίων- είχε εκτοπιστεί σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στην Υπερδνειστερία (Transnistria), με το όνομα της οποίας ο συγγραφέας παίζει ένα πετυχημένο λογοπαίγνιο: Trans-tristia!  .  Κατάφερε να επιβιώσει όμως και με την απελευθέρωση επέστρεψε στην πατρώα γη, τη Μπουκοβίνα, όπου είχε γεννηθεί. Γρήγορα όμως η Ρουμανία περνάει στα χέρια των κομουνιστών και μάλιστα του Τσαουσέσκου. Ο έφηβος Μάνεα γοητεύεται στην αρχή από τις επαγγελίες του νέου καθεστώτος και θυσιάζει τα πάντα στην υπηρέτησή του. Γρήγορα όμως διαφοροποιείται., καθώς γνωρίζει νέα στρατόπεδα –στην Τρανσυλβανία αυτή τη φορά- όπου ο πατέρας του είχε καταδικαστεί σε πολυετή ειρκτή, για παράβαση κάποιου κανόνα του καθεστώτος.   Κλείνεται στον εαυτό του και οδηγείται προοδευτικά σε μέγα αρνητή και αμφισβητία κάθε κοινωνικής και θρησκευτικής αξίας. Οι γονείς του μάταια επιχειρούν να του μεταλαμπαδεύσουν τις πατρογονικές αρχές του ιουδαϊσμού. Και όταν η οικογένειά του θα διαλυθεί (ο πατέρας του θα μεταναστεύσει στο Ισραήλ και η μητέρα του θα πεθάνει), ο ίδιος θα επιλέξει έναν άλλο «παράδεισο»: τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπου διακρίνεται γρήγορα και αναλαμβάνει τη διδασκαλία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας στο Κολέγιο Μπαρτ της Νέας Υόρκης. Παράλληλα, καταπιάνεται και με τη συγγραφή αφηγημάτων αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, όπου στηλιτεύει κάθε παράλογη πίστη και αντίληψη που ισοπεδώνει τον άνθρωπο μετατρέποντάς τον σε ενεργούμενο.  

Η συλλογή αφηγημάτων του με τον τίτλο «Οκτώβρης, οχτώ το πρωί» δημοσιεύεται το 1992, τρία χρόνια μετά την εκτέλεση του ζεύγους Τσαουσέσκου, και περιλαμβάνει δεκαπέντε αφηγήματα με σαφή αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, παρόλο που στα περισσότερα ακολουθείται η τριτοπρόσωπη αφήγηση. Τα τρία πρώτα είναι εμπνευσμένα από την εποχή του εγκλεισμού της οικογένειάς του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρανσίστριας. Πώς μπορεί να φαντάζει στο μυαλό ενός μικρού παιδιού, που ζει μέσα στην παγωνιά και στην πείνα, ένα πλεχτό, πλεγμένο από ρετάλια παλιών ξηλωμένων ρούχων (Το Πλεχτό),  πώς εξαφανίζονται τα ίχνη από ένα κλεμμένο κοτόπουλο που καταβροχθίστηκε ωμό (Μπορεί να ήμασταν τέσσερις) και τέλος πώς το τσίμπημα μιας σφήκας στο στήθος του παιδιού θα το φέρει αντιμέτωπο για πρώτη φορά με το φόβο του θανάτου (Θάνατος).
«Ο Παιδαγωγός» αναφέρεται στην απελπισμένη προσπάθεια των γονιών του δεκατριάχρονου πλέον παιδιού, μετά την επιστροφή τους  στην πόλη τους, να το μυήσουν στη κουλτούρα της εβραϊκής πίστης… Ένας συντηρητικός εβραίος γερο-δάσκαλος αγωνίζεται να του μεταδώσει τα μυστικά της πανάρχαιας γλώσσας τους (ουσιαστικά, αντωνυμίες και άλλα παρόμοια), τη στιγμή που εκείνος μόλις μείνει μόνος του διαβάζει γοητευμένος για «Το φάντασμα που στοιχειώνει την  Ευρώπη» και για «Τις ταξικές συγκρούσεις της γηραιάς ηπείρου…» Στο «Σημείο Καμπής», ο ήρωάς μας γίνεται δεκτός στο Πανεπιστήμιο, αντικρίζει για πρώτη φορά τη θάλασσα και γνωρίζει την πρώτη του ερωτική σύντροφο, η μητέρα της οποίας, υψηλόβαθμο κομματικό στέλεχος, επειδή κάποτε είχε αργήσει να πάει στην κομματική συνεδρία, γιατί είχε γεννήσει νεκρό το πρώτο της  παιδί, το τοποθέτησε βιαστικά στο ψυγείο, για να μη χάσει την πρώτη εισήγηση…Εδώ αναφέρεται και η σχέση του συγγραφέα με τη Νάνα Μούσχουρη, μια σχέση που δεν κατορθώσαμε να διαπιστώσουμε αν υπήρξε πραγματικά. Στον «Μεσότοιχο» ο ήρωάς μας εργάζεται πια  αντιμετωπίζοντας στο γραφείο την ελαφρότητα των καθημερινών συζητήσεων και την καχυποψία των συναδέλφων του, τις ατέλειωτες ουρές μπροστά στα καταστήματα που πουλάνε αυγά ή πατάτες, τη συστηματική  καθημερινή ανάκριση του επόπτη του συγκροτήματος όπου διαμένει και το φόβο του διπλανού ενοίκου που αφουγκράζεται τα πάντα πίσω από τον ξύλινο μεσότοιχο των δυο δωματίων.

Ο Μάνεα ζωγραφίζει με μαεστρία τα ψυχολογικά πορτρέτα των ηρώων του,  που στηρίζουν θέλουν δεν θέλουν ένα αδίσταχτο και απάνθρωπο ολοκληρωτικό καθεστώς. Έχει γραφεί ότι τα κείμενά του συνεχίζουν την καφκική αντίληψη γραφής και τη θεματολογία των μεγάλων προφητών της καταστροφής Μπλεσέ και Μπρούνο Σουλτς.

Η μετάφραση του έργου, αν και από την αγγλική έκδοση, γλαφυρή και ρωμαλέα.