Η επιστροφή του Χούλιγκαν

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

NORMAN MANEA

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΧΟΥΛΙΓΚΑΝ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΠΡΕΝΤΑ-ΖΗΚΟΥ

ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2010

σελ. 448

Η «Επιστροφή του Χούλιγκαν» είναι εμφανώς ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Και, όπως όλα τα αυτοβιογραφικά κείμενα,  αποσιωπά, διαστρεβλώνει και εξωραΐζει τα ιστορικά γεγονότα. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο αυτά τα γεγονότα όχι μόνο δεν φωτίζονται, αλλά συχνά αποχτούν καθαρά εσωτερικές διαστάσεις. Καθόλου παράδοξο. Ο Νόρμαν Μάνεα κατέληξε μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις  στο επάγγελμα του παραμυθά, γιατί αυτό του πρόσφερε τη δυνατότητα να απαλλαγεί από ένα πλήθος απωθημένων που κουβαλούσε από την παιδική του ηλικία. Γόνος εβραϊκής οικογένειας και γεννημένος στις παραμονές του δευτέρου μεγάλου πολέμου στη Μπουκοβίνα της Ρουμανίας, έζησε στο πετσί του και εξ απαλών ονύχων τη μοίρα του καταδιωγμένου και του ανεπιθύμητου. Σε ηλικία πέντε χρονών ακολουθεί την  οικογένειά του που μεταφέρεται από το ακροδεξιό δικτατορικό καθεστώς του στρατηγού Αντωνέσκου σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στην Υπερδνειστερία. Θα περίμενε κανείς ότι θα είχε να καταθέσει συγκλονιστικά βιώματα απ’ αυτή την πρώιμη τραυματική εμπειρία. Αλλά κάθε άλλο παρά αυτό συμβαίνει, καθώς ότι είχε να πει το κατέθεσε σε προηγούμενα έργα του. Οι σχετικές νύξεις εδώ  είναι ελάχιστες,   αλλά παρ' όλα αυτά συγκλονιστικές.

Μετά τον πόλεμο η Ρουμανία περνά σύντομα στα χέρια των κομμουνιστών. Κι ο νεαρός Νόρμαν, στην αρχή της εφηβικής του ηλικίας,  γοητεύεται από τα ιδανικά και την καθημερινή τους δράση. Παίρνει ενεργό μέρος στις κομματικές οργανώσεις της εποχής και υπερακοντίζει τους νεολαίους συντρόφους του σε αυστηρότητα και υποταγή στο αλάθητο του κόμματος. Παράλληλα κι ο πατέρας του επιλέγεται να υπηρετήσει  το καθεστώς από κάποια σημαντική διευθυντική θέση. Μόνο που κάποτε συλλαμβάνεται επαυτοφώρω για διαφθορά: μόλις είχε πάρει  από το χασάπη της γειτονιάς ένα πακέτο  κρέας χωρίς να πληρώσει! Καταδικάζεται λοιπόν σε πολυετή κάθειρξη και στέλνεται σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας στην Περιτράβα… Ο αφηγητής με τίποτε δεν δέχεται την κατηγορία. Υποστηρίζει ότι ήταν μια καλοστημένη παγίδα των συναγωνιστών και ανταγωνιστών του συγχρόνως στο κόμμα. Ο  αναγνώστης όμως κρατά τις επιφυλάξεις του… Μετά απ’ αυτό, αλλά και από άλλα γεγονότα ο νεαρός Νόρμαν αποστασιοποιείται από τη γραμμή του κόμματος. Χωρίς βέβαια και να επαναστατήσει… Κατανοητό, αν λάβει κανείς υπόψη του τις συνέπειες που θα του επέφερε μια τέτοια πράξη. Ακολουθεί βέβαια η περίοδος της διακυβέρνησης του Τσαουσέσκου, του μοναδικού και του αλάθητου, που απέτρεπε με τη σιδερένια πυγμή της Ασφάλειας και τη σκέψη ακόμη για μια τέτοια στάση…

Μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, οι Εβραίοι της Ρουμανίας θα καταληφθούν από την ομαδική υστερία της επιστροφής στη Γη της Επαγγελίας. Και το καθεστώς της χώρας για δικούς του λόγους θα υποθάλψει αυτό το κίνημα. Τελικά από την οικογένεια Μάνεα  μόνο ο πατέρας θα αποτολμήσει το μεγάλο ταξίδι. Η μητέρα θα παραμείνει στη γενέθλια πόλη της Μπουκοβίνας και θα πεθάνει μόνη της, καθώς ο γιος της, πασίγνωστος συγγραφέας πια,  θα έχει ήδη μεταναστεύσει στον «Παράδεισο της Αμερικής», όπου και διδάσκει στο Κολέγιο Μπαρτ της Νέας Υόρκης.

Στην «Επιστροφή του Χούλιγκαν» ο συγγραφέας-αφηγητής  μας ξεδιπλώνει με χρονογραφική ακρίβεια ένα σύντομο ταξίδι του στη γενέθλια γη του, τον Μάιο του 1997. Αυτός λοιπόν, ένας ταραξίας, ένας αναρχικός, ένας χούλιγκαν για τη χώρα του,  επιστρέφει να παραλάβει κάποιο βραβείο που του απονέμουν στην πατρώα γη. Και διαπιστώνει ότι οι συμπατριώτες του κυριαρχούνται από την ίδια επιφύλαξη, από την ίδια καχυποψία απέναντι στο πρόσωπό του. Όπως παλιά...Τίποτε δεν έχει αλλάξει από τη εποχή της αναχώρησής του. Οι ίδιοι άνθρωποι που καταδυνάστευαν τη χώρα στα χρόνια του Τσαουσέσκου, οι ίδιοι και τώρα, πάμπλουτοι όμως, αποφασίζουν για τα πεπρωμένα της… «Ζορμανίας» (ο όρος του συγγραφέα). Διαπιστώνει λοιπόν ότι αυτός, ο ξένος , ο εξόριστος, ο φυγάς, αισθάνεται δυο φορές ξένος στη γη που τον γέννησε. Από την οποία όμως διατηρεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη: τη γλώσσα της, η οποία καταλήγει να του χρησιμέψει ως μοναδική ελπίδα και καταφυγή του.

Το έργο, αφιερωμένο στη σύζυγό του Τσέλα,  εκδόθηκε το 2003 και μεταφράστηκε από τότε σ’ όλες τις μεγάλες γλώσσες του κόσμου, και, καθώς θεωρείται το αριστούργημα του Ρουμάνου συγγραφέα, είναι ήδη φορτωμένο με ένα πλήθος βραβείων και διακρίσεων. Η μετάφραση στα ελληνικά από την Ελευθερία Πρέντα-Ζήκου  ιδιαίτερα φροντισμένη, καθώς συνοδεύεται από πρόλογο του Αντόνιο Ταμπούκι κι από ένα corpus σημειώσεων που φωτίζουν πρόσωπα και γεγονότα άγνωστα εν πολλοίς στο μέσο αναγνώστη. Η έκδοση επιχορηγήθηκε από το Ινστιτούτο Πολιτισμού της Ρουμανίας.