ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΧΙΛΗ
JOSE DONOSO
ΤΟ ΑΣΕΜΝΟ ΠΟΥΛΙ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 1998
(σελ. 580)
Το «Άσεμνο πουλί της νύχτας» του χιλιανού μυθιστοριογράφου Χοσέ Δονόσο (1924-1996), είναι κατά γενική ομολογία ένα εμβληματικό έργο, ίσως το πιο σημαντικό της λατινοαμερικανικής πεζογραφίας. Μάλιστα ο μεγάλος ισπανός σκηνοθέτης Λουί Μπουνουέλ έχει αποφανθεί ότι πρόκειται για το σπουδαιότερο μυθιστόρημα του εικοστού αιώνα. Η γραφή του απασχόλησε τον συγγραφέα πάνω από οχτώ χρόνια και για να του δώσει την οριστική του μορφή, επεξεργάστηκε εξήντα διαφορετικές εκδοχές. Μάλιστα, μέσα απο τον τεράστιο όγκο αυτών των επεξεργασμένων σελίδων προέκυψε ένα δεύτερο μυθιστόρημα "Ο Τόπος δίχως σύνορα" (1965), τα δικαιώματα του οποίου διεκδίκησε ανεπιτυχώς ο Λουί Μπουνουέλ για το γυρίσει κινηματογραφική ταινία. Για την οριστική μορφή του έργου (1970), καθοριστικό ρόλο έπαιξε , καθώς φαίνεται, μια κρίση παράνοιας που πέρασε ο συγγραφέας σε νοσοκομείο των Η.Π.Α. όπου νοσηλεύτηκε μετά από εγχείριση έλκους στομάχου...
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μιλήσει κανείς για κάποιο συγκεκριμένο θέμα, για μια «υπόθεση», την οποία έχει στο νου του ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο έργο. Κι αυτό γιατί η γραφή του δεν είναι τίποτε άλλο από ένα συνεχές παραλήρημα, μια αλληλοδιαδοχή εικόνων που αποκλειστικά μόνο το υποσυνείδητο παράγει, εικόνων που μόνο με τα όνειρα ή τα οράματα έχουν σχέση. Παρ΄ όλα αυτά η ανάγνωσή του γίνεται ελκυστική και άκρως γοητευτική χωρίς να συνειδητοποιεί κανείς το λόγο. Ίσως γιατί ο μυθιστορηματικός λόγος έχει κι αυτός τη δική του αισθητική σημαντική χωρίς να χρειάζεται κάποια πλοκή και σταθερούς ανθρώπινους χαρακτήρες, όπως έχουμε συνηθίσει…
Θα μπορούσαμε όμως να μιλήσουμε για κάποιους συγκεκριμένους θεματικούς πυρήνες, με βάση τους οποίους εξελίσσονται τα μυθιστορηματικά δρώμενα: καταρχήν για κάποιον, επινοημένο εν μέρει από τον Δανόσο, λαϊκό μύθο με ινδιάνικες ρίζες, ένα μύθο που μιλάει για κάποια τερατόμορφα κακά πνεύματα, τα "ιμπούντσε", που κατοικούν σε απρόσιτες σπηλιές και μεταμορφώνουν τους ανθρώπους σε τέρατα φράσσοντας επιμελώς όλα τα ανοίγματα του σώματός τους. Γύρω απ΄αυτόν τον πυρήνα χτίζεται το θέμα της Ινές, μοναχοκόρης ενός θρυλικού άρχοντα του δέκατου όγδου αιώνα, που βρέθηκε στην εξουσία αυτών των πνευμάτων κι ο πατέρας της την έκλεισε μοναστήρι, το οποίο έχτισε επιτούτου.
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να μιλήσει κανείς για κάποιο συγκεκριμένο θέμα, για μια «υπόθεση», την οποία έχει στο νου του ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο έργο. Κι αυτό γιατί η γραφή του δεν είναι τίποτε άλλο από ένα συνεχές παραλήρημα, μια αλληλοδιαδοχή εικόνων που αποκλειστικά μόνο το υποσυνείδητο παράγει, εικόνων που μόνο με τα όνειρα ή τα οράματα έχουν σχέση. Παρ΄ όλα αυτά η ανάγνωσή του γίνεται ελκυστική και άκρως γοητευτική χωρίς να συνειδητοποιεί κανείς το λόγο. Ίσως γιατί ο μυθιστορηματικός λόγος έχει κι αυτός τη δική του αισθητική σημαντική χωρίς να χρειάζεται κάποια πλοκή και σταθερούς ανθρώπινους χαρακτήρες, όπως έχουμε συνηθίσει…
Θα μπορούσαμε όμως να μιλήσουμε για κάποιους συγκεκριμένους θεματικούς πυρήνες, με βάση τους οποίους εξελίσσονται τα μυθιστορηματικά δρώμενα: καταρχήν για κάποιον, επινοημένο εν μέρει από τον Δανόσο, λαϊκό μύθο με ινδιάνικες ρίζες, ένα μύθο που μιλάει για κάποια τερατόμορφα κακά πνεύματα, τα "ιμπούντσε", που κατοικούν σε απρόσιτες σπηλιές και μεταμορφώνουν τους ανθρώπους σε τέρατα φράσσοντας επιμελώς όλα τα ανοίγματα του σώματός τους. Γύρω απ΄αυτόν τον πυρήνα χτίζεται το θέμα της Ινές, μοναχοκόρης ενός θρυλικού άρχοντα του δέκατου όγδου αιώνα, που βρέθηκε στην εξουσία αυτών των πνευμάτων κι ο πατέρας της την έκλεισε μοναστήρι, το οποίο έχτισε επιτούτου.
Αυτή η Μονή, που καθιερώθηκε στην Ενσάρκωση του Κυρίου και βρισκόταν στη φανταστική πόλη Τσίμπα, ουσιαστικά περιγράφεται σαν ένας χώρος χωρίς διαστάσεις, χωρίς συγκεκριμένη ταυτότητα, με λεπτομέρειες εξωπραγματικές που αυτοαναιρούνται κι αυτές αδιάκοπα. Την εποχή που εξελίσσονται τα γεγονότα, έχει εγκαταλειφθεί από τις μοναχές της, καθώς έχει κριθεί κατεδαφιστέα από την αρχιεπισκοπή και δεν αποτελείται παρά από ένα σωρό ερειπίων. Και η οσία Ινές, δεν αναγνωρίζεται από την παπική εκκλησία ως οσία, το λείψανό της άφαντο, η ζωή της ένας αξεδιάλυτος θρύλος. Στο χώρο εντούτοις επιμένουν να ζουν κάποιες εγκαταλειμμένες και άθλιες γριές, που συγκεντρώνουν σε πακέτα άχρηστα και ετερόκλητα αντικείμενα, τα οποία φυλάγουν ως κόρην οφθαλμού κάτω από τα κρεβάτια τους, και λίγα μικρά ορφανά και καθυστερημένα κορίτσια που περιφέρονται άσκοπα όλη μέρα στις έρημες γαλαρίες του μοναστηριού.
Το ίδιο εξωπραγματικό αποδεικνύεται και το θέμα της Ινκονάδα, μιας φανταστικής πολιτείας που θα ιδρύσει ο ευγενής δον Χερόνυμο δε Ασκοϊτία, τελευταίος απόγονος εκείνου του θρυλικού άρχοντα, με αποκλειστικό σκοπό να στεγάσει τον τερατογεννημένο γιο του, ένα γιο που δεν πρέπει με τίποτε να πληροφορηθεί ότι δεν είναι φυσιολογικός και γι αυτό το λόγο περιστοιχίζεται αποκλειστικά από υπηρέτες-τέρατα. Για τους κατοίκους της Ινκονάδα αποκρουστικός είναι μόνο κάθε αρτιμελής και φυσιολογικός επισκέπτης…Οι σκηνές αυτής της σουρεαλιστικής πόλης μας φέρνουν στο νου τον αποκρουστικό συρφετό των ζητιάνων της «Βιριδιάνας» του Μπουνουέλ, με τον οποίο φαίνεται ότι ο συγγραφέας είχε αναπτύξει μια εκλεκτική σχέση, όπως ήδη σημειώσαμε.
Αλλά και ο ακριβής χρόνος στον οποίο «διαδραματίζονται» τα γεγονότα παραμένει αόριστος, και αινιγματικός, καθώς ο συγγραφέας αποφεύγει επιμελώς να τα συνδέσει σταθερά με ιστορικές αναφορές -post quem (όπως συμβαίνει λχ με τη μάχη του Βερντέν ή τα μπλουζάκια με τη στάμπα του Τσε, που περιπλέκουν μάλλον , παρά διαφωτίζουν τα χρονικά όρια των γεγονότων.) Παρ’ όλα αυτά δεκάδες χαρακτήρες ζουν και κινούνται στους δυο παραπάνω χώρους. Οι περισσότεροι όμως παραμένουν χωρίς σταθερά περιγράμματα και οι πράξεις τους κινούνται στα όρια του παράλογου, όπως:
Η Ινές , η πανέμορφη γυναίκα του δον Χερόνυμο , που γρήγορα εγκαταλείπει τη συζυγική κλίνη μετά τη γέννηση του τερατόμορφου Μπόι. Βάζει σκοπό της ζωής της να αναγνωρίσει την οσιότητα της μακρινής συνώνυμης προγόνου της, κι όταν αποτυγχάνει κλείνεται στο μοναστήρι της Τσίμπα. Ο Ουμπέρτο Πενιαλόσα, γιος φτωχού επαρχιώτη δασκάλου που έχει ένα όνειρο: να γίνει επιτέλους «κάποιος». Αποτυχημένος συγγραφέας στην αρχή, γραμματέας του δον Χερόνυμο στη συνέχεια και ερωτευμένος πάντα με την Ινές, γρήγορα θα μεταλλαχθεί στον Μουδίτο, τον κωφάλαλο υπηρέτη της μονής ο οποίος συρρικνώνεται ασταμάτητα, έναν υπηρέτη παντεπόπτη, που σκοπό έχει να σφραγίζει ερμητικά όλα τα ανοίγματα του μοναστηριού προς τον έξω κόσμο και ο οποίος Μουδίτο στο τέλος θα καταλήξει στο Ιερό Παιδί που κάποτε θα οδηγήσει εν δόξη στους ουρανούς τις γριές του μοναστηριού, αλλά στο τέλος μετατρέπεται σε "ιμπούντσε" και γίνεται παρανάλωμα της φωτιάς που θ΄ ανάψει μια γρια για να ζεσταθεί. Αυτός είναι και ο αφηγητής των πιο σημαντικών σημείων του έργου. Και τέλος, η μικρή ορφανή Ίρις Ματελούντα, καλοσχηματισμένη και αφελής, που γρήγορα αξιοποιεί τα προσόντα με τα οποία την προίκισε η φύση και πέφτει στην «αγκαλίτσα» του γίγαντα με το κεφάλι από πεπιεσμένο χαρτί, στην πραγματικότητα όμως όλων των χαμινιών της γειτονιάς, που νοικιάζουν το κεφάλι του γίγαντα ο ένας από τον άλλο γι αυτόν ακριβώς το σκοπό… Γύρω απ’ αυτούς τους χαρακτήρες κινούνται δεκάδες άλλοι, δευτερεύοντες, που συμβάλλουν με τη δυναμική τους στη διαμόρφωση αυτής της εφιαλτικής εικόνας του έργου…
Η φαντασία του Χοσέ Δονόσο ξεπερνάει κάθε όριο και εκρήγνυται θεαματικά, όταν περιγράφει με γλαφυρότητα κάποιες σκηνές απείρου κάλλους, όπως εκείνη με τις γριές να λατρεύουν στο ρημαγμένο παρεκκλήσι της Μονής την ένθρονη Ματελούντα με τον Μουδίτο στην αγκαλιά της, ή εκείνη με τις ίδιες γριές να περισυλλέγουν μετά μανίας τα θραύσματα από τους θρυμματισμένους γύψινους αγίους του παρεκκλησιού προσπαθώντας μάταια να τα συγκολλήσουν. Ή τέλος τη σκηνή με το χορό των …μεταμφιεσμένων της τερατούπολης, των μεταμφιεσμένων βέβαια σε φυσιολογικούς ανθρώπους. Τι είναι τάχα το «φυσιολογικό» και τι το «αφύσικο», τι είναι το πραγματικό και τι το φανταστικό, ποιο το ωραίο και ποιο το άσχημο; Ποιος τα ορίζει και για ποιο σκοπό; Ο αναγνώστης στο τέλος αναγκάζεται να βαδίσει τις πιο επικίνδυνες ατραπούς της σκέψης και να προβληματιστεί σε θέματα που μόνο η φιλοσοφία (ή η μεταφυσική) απαντάει. Αν απαντάει κι αυτή…
Η μετάφραση του έργου από τα ισπανικά που φιλοτέχνησε με μεράκι η Αγγελική Αλεξοπούλου είναι ένας πραγματικός άθλος. Ο συντάκτης της παρούσας ανάρτησης συστήνει ανεπιφύλακτα το έργο σε κάθε απαιτητικό αναγνώστη.
Το ίδιο εξωπραγματικό αποδεικνύεται και το θέμα της Ινκονάδα, μιας φανταστικής πολιτείας που θα ιδρύσει ο ευγενής δον Χερόνυμο δε Ασκοϊτία, τελευταίος απόγονος εκείνου του θρυλικού άρχοντα, με αποκλειστικό σκοπό να στεγάσει τον τερατογεννημένο γιο του, ένα γιο που δεν πρέπει με τίποτε να πληροφορηθεί ότι δεν είναι φυσιολογικός και γι αυτό το λόγο περιστοιχίζεται αποκλειστικά από υπηρέτες-τέρατα. Για τους κατοίκους της Ινκονάδα αποκρουστικός είναι μόνο κάθε αρτιμελής και φυσιολογικός επισκέπτης…Οι σκηνές αυτής της σουρεαλιστικής πόλης μας φέρνουν στο νου τον αποκρουστικό συρφετό των ζητιάνων της «Βιριδιάνας» του Μπουνουέλ, με τον οποίο φαίνεται ότι ο συγγραφέας είχε αναπτύξει μια εκλεκτική σχέση, όπως ήδη σημειώσαμε.
Αλλά και ο ακριβής χρόνος στον οποίο «διαδραματίζονται» τα γεγονότα παραμένει αόριστος, και αινιγματικός, καθώς ο συγγραφέας αποφεύγει επιμελώς να τα συνδέσει σταθερά με ιστορικές αναφορές -post quem (όπως συμβαίνει λχ με τη μάχη του Βερντέν ή τα μπλουζάκια με τη στάμπα του Τσε, που περιπλέκουν μάλλον , παρά διαφωτίζουν τα χρονικά όρια των γεγονότων.) Παρ’ όλα αυτά δεκάδες χαρακτήρες ζουν και κινούνται στους δυο παραπάνω χώρους. Οι περισσότεροι όμως παραμένουν χωρίς σταθερά περιγράμματα και οι πράξεις τους κινούνται στα όρια του παράλογου, όπως:
Η Ινές , η πανέμορφη γυναίκα του δον Χερόνυμο , που γρήγορα εγκαταλείπει τη συζυγική κλίνη μετά τη γέννηση του τερατόμορφου Μπόι. Βάζει σκοπό της ζωής της να αναγνωρίσει την οσιότητα της μακρινής συνώνυμης προγόνου της, κι όταν αποτυγχάνει κλείνεται στο μοναστήρι της Τσίμπα. Ο Ουμπέρτο Πενιαλόσα, γιος φτωχού επαρχιώτη δασκάλου που έχει ένα όνειρο: να γίνει επιτέλους «κάποιος». Αποτυχημένος συγγραφέας στην αρχή, γραμματέας του δον Χερόνυμο στη συνέχεια και ερωτευμένος πάντα με την Ινές, γρήγορα θα μεταλλαχθεί στον Μουδίτο, τον κωφάλαλο υπηρέτη της μονής ο οποίος συρρικνώνεται ασταμάτητα, έναν υπηρέτη παντεπόπτη, που σκοπό έχει να σφραγίζει ερμητικά όλα τα ανοίγματα του μοναστηριού προς τον έξω κόσμο και ο οποίος Μουδίτο στο τέλος θα καταλήξει στο Ιερό Παιδί που κάποτε θα οδηγήσει εν δόξη στους ουρανούς τις γριές του μοναστηριού, αλλά στο τέλος μετατρέπεται σε "ιμπούντσε" και γίνεται παρανάλωμα της φωτιάς που θ΄ ανάψει μια γρια για να ζεσταθεί. Αυτός είναι και ο αφηγητής των πιο σημαντικών σημείων του έργου. Και τέλος, η μικρή ορφανή Ίρις Ματελούντα, καλοσχηματισμένη και αφελής, που γρήγορα αξιοποιεί τα προσόντα με τα οποία την προίκισε η φύση και πέφτει στην «αγκαλίτσα» του γίγαντα με το κεφάλι από πεπιεσμένο χαρτί, στην πραγματικότητα όμως όλων των χαμινιών της γειτονιάς, που νοικιάζουν το κεφάλι του γίγαντα ο ένας από τον άλλο γι αυτόν ακριβώς το σκοπό… Γύρω απ’ αυτούς τους χαρακτήρες κινούνται δεκάδες άλλοι, δευτερεύοντες, που συμβάλλουν με τη δυναμική τους στη διαμόρφωση αυτής της εφιαλτικής εικόνας του έργου…
Η φαντασία του Χοσέ Δονόσο ξεπερνάει κάθε όριο και εκρήγνυται θεαματικά, όταν περιγράφει με γλαφυρότητα κάποιες σκηνές απείρου κάλλους, όπως εκείνη με τις γριές να λατρεύουν στο ρημαγμένο παρεκκλήσι της Μονής την ένθρονη Ματελούντα με τον Μουδίτο στην αγκαλιά της, ή εκείνη με τις ίδιες γριές να περισυλλέγουν μετά μανίας τα θραύσματα από τους θρυμματισμένους γύψινους αγίους του παρεκκλησιού προσπαθώντας μάταια να τα συγκολλήσουν. Ή τέλος τη σκηνή με το χορό των …μεταμφιεσμένων της τερατούπολης, των μεταμφιεσμένων βέβαια σε φυσιολογικούς ανθρώπους. Τι είναι τάχα το «φυσιολογικό» και τι το «αφύσικο», τι είναι το πραγματικό και τι το φανταστικό, ποιο το ωραίο και ποιο το άσχημο; Ποιος τα ορίζει και για ποιο σκοπό; Ο αναγνώστης στο τέλος αναγκάζεται να βαδίσει τις πιο επικίνδυνες ατραπούς της σκέψης και να προβληματιστεί σε θέματα που μόνο η φιλοσοφία (ή η μεταφυσική) απαντάει. Αν απαντάει κι αυτή…
Η μετάφραση του έργου από τα ισπανικά που φιλοτέχνησε με μεράκι η Αγγελική Αλεξοπούλου είναι ένας πραγματικός άθλος. Ο συντάκτης της παρούσας ανάρτησης συστήνει ανεπιφύλακτα το έργο σε κάθε απαιτητικό αναγνώστη.
Καλλικράτεια , Ιούλιος 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου