Χορεύουν οι ελέφαντες

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ
7. ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ
ΧΟΡΕΥΟΥΝ ΟΙ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
ΑΘΗΝΑ 2012

Για μια ακόμη φορά η Σοφία Νικολαίδου δοκιμάζει με την προσφιλή της μέθοδο της «μυθοποίησης» να προσεγγίσει όχι κάποια περίοδο της νεότερής μας ιστορίας αυτή τη φορά, αλλά  μια κραυγαλέα και άνωθεν επιβεβλημένη «δικαστική πλάνη» που απασχόλησε όχι μόνο τη Θεσσαλονίκη, αλλά και το πανελλήνιο: τη δολοφονία το 1948 του αμερικανού δημοσιογράφου Τζον Πολκ.
Και αυτή τη φορά δεν κρατάει τα προσχήματα, δεν αμφιταλαντεύεται, αλλά ανιχνεύει την υπόθεση σ΄όλες της τις παραμέτρους και καταλήγει σε ετυμηγορία: αυτή στην οποία έχουν καταλήξει όχι μόνο η κοινή γνώμη της πόλης μας, αλλά και οι ιστορικοί (δεν είναι και λίγοι) που ερεύνησαν την υπόθεση στα μεταγενέστερα χρόνια. Ότι δηλαδή ο φέρελπις υπότροφος του Harvard, Τζον Πολκ,  υπήρξε θύμα του αγγλοαμερικανικού ανταγωνισμού που είχε ξεσπάσει στην Ελλάδα για την υπεράσπιση των συμφερόντων των δυο αυτών «συμμάχων» στη Μέση Ανατολή.
Και η γραφή της η γνωστή πολυεδρική γραφή από το προηγούμενο έργο της, το «Απόψε δεν έχουμε φίλους» από το οποίο εξάλλου  «δανείζεται» και τους βασικούς της χαρακτήρες. Αυτοτελείς αφηγήσεις δηλαδή –σε πρώτο πρόσωπο-καταστάσεων και γεγονότων που αλληλοσυμπληρώνονται και όχι σπάνια αυτοαναιρούνται, όπως είναι φυσικό.
Οι πασίγνωστοι ιστορικοί χαρακτήρες που συνυπάρχουν στην πλοκή του έργου μεταμφιέζονται βέβαια και αποχτούν ιδιαίτερα ονόματα, προσεγμένα κατά τη συνήθη πρακτική των συγγραφέων που δραματοποιούν ιστορικά γεγονότα, και μάλιστα με τρόπο που είναι δύσκολο να εγείρει νομικές διεκδικήσεις οποιοσδήποτε κακόπιστος… Έτσι ο Στακτόπουλος γίνεται Γκρης, ο Πολκ …Τάλας, ο Μουσχουντής Τζιτζιλής κ.ο.κ. Αυτό δημιουργεί βέβαια στους αναγνώστες που γνωρίζουν την υπόθεση μια περιορισμένη σύγχυση και αμηχανία, αλλά γρήγορα την ξεπερνούν.
Μια άλλη εξίσου «πολυφορεμένη» μέθοδος είναι η θέαση των γεγονότων από δυο διαφορετικές εποχές που απέχουν, στην περίπτωσή μας,  περίπου εξήντα χρόνια η μια από την άλλη. Η μέθοδος αυτή παρέχει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αντιμετωπίσει τα ιστορικά αυτά γεγονότα περίπου sub specie eternitatis… Ενώ λοιπόν στο πρώτο επίπεδο («1948 και πριν») αφηγούνται η μητέρα και η αδελφή του Γκρη, ο διευθυντής της ασφάλειας της Θεσσαλονίκης Τζιτζιλής, η αμερικανίδα μητέρα του
Τζακ Τάλας (αξιοσημείωτη αυτή η «μαρτυρία») και άλλα πρόσωπα που ενέχονται άμεσα στην υπόθεση, στο δεύτερο επίπεδο («σχολικό έτος 1910-1911») τη σκυτάλη παραλαμβάνουν μερικοί  γνωστοί από το «Απόψε» χαρακτήρες ή επίγονοί τους με κυρίαρχο έναν ρηξικέλευθο τελειόφοιτο λυκείου, τον Μηνά, ο οποίος αρνείται πεισματικά να συμμετάσχει στη φάρσα των Πανελληνίων Εξετάσεων και αναλαμβάνει στο μάθημα της ιστορίας του καθηγητή Σουκιούρογλου (ο υπογράφων την παρούσα ανάρτηση πολύ θα ήθελε να γνωρίζει αν ο …Σουκιούρογλου κρύβει κάποια υπαρκτή προσωπικότητα), αναλαμβάνει λοιπόν να ερευνήσει την ξεχασμένη αυτή υπόθεση της δολοφονίας του Πολκ.
Μ’ αυτή λοιπόν τη μέθοδο η συγγραφέας επιχειρεί να βάλει βαθιά το νυστέρι της κριτικής της σε δυο εποχές: σ’ εκείνην του εμφυλίου, στην οποία αλώνιζαν οι πάσης φύσεως εθνικόφρονες και στη σύγχρονη εποχή που τη χαρακτηρίζει μια έντονη αμφισβήτηση όλων των καθιερωμένων θεσμών και ειδικά της εκπαίδευσης:
«Ο ελληνικός επαρχιωτισμός σε συνδυασμό με τον εθνικό ναρκισσισμό όριζαν τον φαύλο κύκλο της ελληνικής εκπαίδευσης, η οποία αντί να ανοίγει προς τα έξω , κλεινόταν συστηματικά προς τα μέσα. Τα παιδιά μεγάλωναν σ’ ένα τέτοιο μαντρί , όπου η γνώση έμοιαζε ξέχωρη από την εμπειρική επαλήθευση και όπου η μάθηση προβαλλόταν ως βάσανο και σχεδόν ποτέ ως ευχάριστη περιπέτεια. Διδάσκονταν την άκριτη ευσέβεια στα σχολικά εγχειρίδια και στην αυθεντία του δασκάλου. Η παρόρμηση ανεξάρτητης σκέψης πατασσόταν πριν προλάβει να σηκώσει κεφάλι» (σελ. 299)
Και όταν ο επαναστατημένος έφηβος μας κατά την παρουσίαση της άψογης εργασίας του στο τέλος της σχολικής χρονιά , αρνείται να πάρει θέσει και να προτάξει τη δική του ετυμηγορία, παρουσιάζοντας τα γεγονότα «ακριβώς όπως αυτά συνέβησαν», βρίσκεται αντιμέτωπος με την οργή του δασκάλου του, ο οποίος αρνείται τη φενάκη της «αντικειμενικής ιστορίας» υποστηρίζοντας:
«Τα ιστορικά γεγονότα φτάνουν σ’ εμάς ήδη ερμηνευμένα, είναι πιο πονηρά από ότι νομίζουμε. Καιρός να το παραδεχτούμε: Η ιστορία είναι μια κατασκευή. Μυθοπλασία είναι η λέξη που της ταιριάζει.»