Τρίτη, 01 Δεκεμβρίου 2009

Προμηθεὺς πλάσας ποτὲ ἀνθρώπους δύο πήρας ἐξ αὐτῶν ἀπεκρέμασε, τὴν μὲν ἀλλοτρίων κακῶν, τὴν δὲ ἰδίων, καὶ τὴν μὲν τῶν ὀθνείων ἔμπροσθεν ἔταξε, τὴν δὲ ἑτέραν ὄπισθεν ἀπήρτησεν. Ἐξ οὗ δὴ συνέβη τοὺς ἀνθρώπους τὰ μὲν ἀλλότρια κακὰ ἐξ ἀπόπτου κατοπτάζεσθαι, τὰ δὲ ἴδια μὴ προορᾶσθαι

Τετάρτη 27 Ιουνίου 2012

Ανατομία των Ψευδαισθήσεων


ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
LUDMILA FILIPOVA
ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΩΝ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΩΝ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΠΑΝΟΣ ΣΠΑΘΟΓΙΑΝΝΗΣ
ΨΥΧΟΓΙΟΣ 2012
σελ. 480

Η συγγραφέας, εγγονή του τελευταίου πρωθυπουργού της Βουλγαρίας του «υπαρκτού σοσιαλισμού» Γκρίσα Φιλίποφ (1981-1986), γεννήθηκε το 1977. Η «Ανατομία των Ψευδαισθήσεων» υπήρξε το πρώτο της μυθιστόρημα (Σόφια 2011) και γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία στη χώρα της. Μάλιστα μια τουρκική εταιρία έχει αγοράσει τα δικαιώματα, για να το μεταφέρει και στη μικρή οθόνη.
Στο έργο της η νεαρή και φέρελπις συγγραφέας καταπιάνεται με ένα μεγαλεπήβολο στόχο: να παρουσιάσει την εικόνα της χώρας της αμέσως μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος, όταν το παλιό ακόμη αντιστεκόταν και το καινούργιο πάλευε να εδραιωθεί. Η ίδια, καθώς διευκρινίζει στην αρχή του βιβλίου της,  χρησιμοποίησε απόρρητα έγγραφα από τα αρχεία του παππού της, από τον οποίο, όπως είναι φυσικό, είναι συναισθηματικά εξαρτημένη.
Γίνεται αμέσως φανερό ότι το θέμα της έχει αυτοβιογραφικό χαρακτήρα: η κύρια ηρωίδα της,  η Άννα, είναι η πριγκίπισσα με τις κόκκινες μπούκλες που μεγαλώνει μέσα στη χλιδή της βουλγαρικής νομενκλατούρας, καθώς είναι η εγγονή του πρωθυπουργού. Με νταντάδες, δασκάλες και υπηρέτες, κλεισμένη στις πολυτελείς επαύλεις του Εφξίνογκραντ, ούτε που υποψιάζεται τα τεκταινόμενα στον έξω κόσμο,
Ενώ ο Μπόρις, γόνος ενός κατώτερου στελέχους της κρατικής ασφάλειας και μάλιστα τουρκικής καταγωγής , ούτε να ονειρευτεί μπορεί την Άννα, που την πρωτοαντικρίζει μια μέρα πίσω απόν ψηλό φράχτη που τη χώριζε από τους κοινούς θνητούς και μένει έκθαμβος.
Έχει όμως ο καιρός γυρίσματα… Κάποια υψηλά ιστάμενα στελέχη του καθεστώτος απεργάζονται αργά και συστηματικά την πτώση του. Φυγαδεύουν στο εξωτερικό χρήματα του κράτους, ιδρύουν εταιρίες, συνιστούν ομίλους  και καταφέρνουν να προσεταιριστούν και τον νεαρό Μπόρις, ο οποίος γρήγορα γίνεται το δεξί τους χέρι… Και η αλλαγή επέρχεται σαν κεραυνός και φέρνει τα πάνω κάτω. Η Άννα με τους δικούς της βρίσκονται από τη μια στιγμή στην άλλη κυριολεκτικά στο δρόμο. Και η ηρωίδα μας με προσωπικό μόχθο τώρα και αγώνα καταφέρνει να σπουδάσει δημοσιογραφία και να γίνει στέλεχος ενός σπουδαίου βουλγαρικού περιοδικού
Ενώ ο Μπορίς, που δεν ορρωδεί μπροστά σε τίποτα, που καταπνίγει μέσα του κάθε αίσθημα, βρίσκεται σύντομα στην κορυφή μιας οικονομικής πυραμίδας που ελέγχει κυβέρνηση και πολιτικά στελέχη.
 Ώσπου η μοίρα φέρνει τους δυο ήρωες μετά από χρόνια τον ένα δίπλα στον άλλο. Την ανερχόμενη δημοσιογράφο που διψάει για αναγνώριση και ονειρεύεται να γράψει το άρθρο της ζωής της ξεσκεπάζοντας τις εγκληματικές δραστηριότητες του Μπορίς, κι εκείνον, μοναχικό και απρόσιτο, να επιχειρεί μάταια να πνίξει εκείνο το εξαίσιο όραμα της Άννας των παιδικών του χρόνων. Τι θα συμβεί άραγε;
«Η Ανατομία των Ψευδαισθήσεων» εντυπωσιάζει ως πρωτόγονο χρονικό μιας κοινωνίας που μεταλλάσσεται, που δεν έχει ακόμη βρει το δρόμο της. Η συγγραφέας, πιστή στο δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με το οποίο εξάλλου γαλουχήθηκε, αγνοεί κάθε στοιχείο νεωτερικής γραφής. Ξετυλίγει το μύθο της ευθύγραμμα, καθόλου ελλειπτικά, μονοεπίπεδα, λες και η τέχνη του μυθιστορήματος σταμάτησε στη γέννησή της. Οι «Ψευδαισθήσεις»  έτσι καταλήγουν να είναι ένα κοινό ρομάντζο, ένα θρίλερ,  ή και τα δυο καλύτερα, κατάλληλο για αναγνώστες κάθε επιπέδου. Και οι ανατροπές, όπου υπάρχουν, καθώς και τα «μότα» στην αρχή κάθε κεφαλαίου,  εξυπηρετούν περισσότερο έναν αμφιλεγόμενο διδακτισμό, παρά την τελείωση της φόρμας. Ή ίδια εξάλλου δεν κρύβει της προθέσεις σχετικά με την προτίμηση της πεπατημένης γραφής. Η ηρωίδα μας που επισκέπτεται μια έκθεση εικαστικού υλικού στη Σόφια διαπιστώνει:
«Εντυπωσιάστηκε πολύ από τους πίνακες και τα γλυπτά. Περίμενε να δει μυστικιστικούς και παθολογικά παράλογους λεκέδες, γραμμούλες, κυκλάκια και ορθογώνια σε αόριστο φόντο. Το τελευταίο διάστημα η επονομαζόμενη μοντέρνα τέχνη, όλο και περισσότερο κατευθύνεται προς μια τέτοια έκφραση, τόσο στα εικαστικά, όσο και στη γραφή.. Πιθανότατα εκφράζει την παράλογη θύελλα που μαίνεται στην ψυχή της βουλγαρικής κοινωνίας με την έλευση της δημοκρατίας. Όμως οι πίνακες που είδε αποτελούσαν αντικαθρέφτισμα της πραγματικής ζωής» (σελ. 357).
Προφανώς η βουλγαρική τέχνη, το βουλγαρικό μυθιστόρημα, έχουν πολύ δρόμο να διανύσουν ακόμη…

Τρίτη 5 Ιουνίου 2012

Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες

ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
ΜΕΞΙΚΟ
CARLOS FUENTES
ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ  ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΠΟΝΑΤΣΟΥ
ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ 2007
σελ. 416

Ένα «σπονδυλωτό μυθιστόρημα» του μεγάλου μεξικανού πεζογράφου που μας άφησε πρόσφατα (1928-2012). Γραμμένο μάλιστα την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας (2006). Πρόκειται για μια σύλληψη μνημειώδη, την οποία μόνο ένας δοκιμασμένος χρόνια τώρα συγγραφέας θα μπορούσε να πραγματώσει: να παραθέσει ένα ομαδικό πορτρέτο της σύγχρονης μεξικάνικης κοινωνίας, και συνεκδοχικά της δυτικής κοινωνίας των αρχών του 21ου αιώνα.
Το έργο, δομημένο σε δεκαέξι υποσύνολα-κεφάλαια, τα οποία, αν και δεν συνδέονται εξωτερικά μεταξύ τους, αποτελούν εντούτοις ένα αδιάσπαστο σύνολο, μια ενιαία διεισδυτική ματιά στο σύγχρονο μεξικάνικο –και όχι μόνο-κοινωνικό γίγνεσθαι. Αδρές πινελιές που διατρέχουν κάθε κοινωνική τάξη της χώρας του, που αναδεικνύουν κάθε πρόβλημα, που ανασύρουν κάθε παθογένεια της σύγχρονης οικογένειας μας.

 Ένας πατέρας (ο Παστόρ Παγιάν), πρώην υψηλό στέλεχος επιτυχημένης επιχείρησης, εξαναγκάζεται να παραιτηθεί στα πενήντα δύο του «επειδή δεν ήταν τόσο ανέντιμος» όσο το αφεντικό και οι συνάδελφοί του. Εξαγοράζει όμως ακριβά τη θητεία του στην εξελισσόμενη επιχείρηση: με μια παχυλή επιταγή και μια πανάκριβη κατοικία, ένα παλάτσο, όπου και εγκαθίσταται. Η μητέρα (η Ελβίρα Μοράλες) πρώην αοιδός μπολέρο στη «Σπηλιά του Αλαντίν», από τη στιγμή που γνώρισε τον άντρα της, πριν από τριάντα δύο χρόνια. έπαψε να υπάρχει. Νοσταλγεί τα νεανικά της χρόνια τα οποία όμως έχουν ανεπιστρεπτί χαθεί. Ο γιος (ο Αμπέλ Παγιάν), γράφεται στο Οικονομικό τμήμα του Πανεπιστημίου του Μεξικού, αλλά εγκαταλείπει τις σπουδές του γιατί διαπιστώνει ότι «είχε μάθει ένα πλήθος από περιττά εις βάρος των απαραίτητων». Και ως νέος άσωτος υιός επιστρέφει στην οικογένεια και εγκαθίσταται στο ισόγειο του παλάτσου. Η κόρη (Ελβίρα Παγιάν) που είχε την «ατυχία» να έχει ένα επιθυμητό και προκλητικό σώμα, δοκιμάζει την καριέρα της αεροσυνοδού, αλλά διαπιστώνει ότι οι πελάτες που ασελγούσαν επάνω της  "είχαν πάντα δίκιο». Αποσύρεται λοιπόν κι αυτή στη σοφίτα του παλάτσου και αφήνεται στον εικονικό χώρο των ριάλιτι σόου της τηλεόρασης… Μια τυπική σύγχρονη οικογένεια που δεν έχει το παραμικρό να μοιραστεί μεταξύ της εκτός από τον τόπο κατοικίας της…(ΜΙΑ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ)
Ο στρατηγός Μαρσελίνο Μίλες έχει εντολή να συλλάβει μια ομάδα επαναστατών του λαϊκού στρατού «Βισέντε Γκερέρο» στις πλαγιές της Σιέρα Μάδρε. Ξέρει ότι επικεφαλής της ομάδας βρίσκεται ο γιος του Αντρές Μίλες («Μια χώρα εκατό εκατομμυρίων, πατέρα, κι οι μισοί ζουν μέσα στη φτώχια»). Οι αντάρτες όμως , ευέλικτοι και γνώστες των μονοπατιών μέσα στη ζούγκλα, συνεχώς διαφεύγουν. Κι ο στρατηγός αναγκάζεται να επιστρέψει στη βάση του. Την άλλη μέρα όμως μαθαίνει ότι συνέλαβαν τον επαναστάτη γιο του στο σπίτι της φίλης του. Κι ο προδότης που τον κατέδωσε είναι ο μικρότερος γιος του, ο Ρομπέρτο Μίλες, επίδοξος επιχειρηματίας, που διαβλέπει ότι η δράση του αδελφού του θα του προξενούσε μεγάλη βλάβη στα επιχειρηματικά του σχέδια. Κι ο πατέρας σε δίλημμα  («Και τι σας φαίνεται χειρότερο λοχαγέ, η επανάσταση ή η προδοσία;» θα ρωτήσει τον επικεφαλής των φυλακών. Για να πάρει την απάντηση «Η προδοσία!».) Την άλλη μέρα ο επαναστάτης γιος έχει δραπετεύσει κι ο προδότης βρίσκεται εκτελεσμένος με μια σφαίρα στον τράχηλο. Η τιμή του στρατού αποκαθίσταται… (Η ΕΝΟΠΛΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ)
Ο δον Λουίς Αλμπαράν πετυχημένος επιχειρηματίας κατασκευαστικής εταιρίας ζει μόνος του στο αρχοντικό του , μετά τον πρόσφατο θάνατο της γυναίκας του, και τα θέλει όλα σε τάξη. Με τη μαγείρισσα, την καμαριέρα, τον οδηγό του, τον μπάτλερ να τον υπηρετούν πιστά και σύμφωνα με τους κανόνες της ακμάζουσας νεοαστικής τάξης. Ώσπου κάποιο  βράδυ της 24ης Δεκεμβρίου, δέχεται την απρόσμενη επίσκεψη του χαμένου για χρόνια αδελφού του, του Ρέγιες Αλμπαράν, ο οποίος , σύμφωνα με το τοπικό έθιμο του ζητάει κατάλυμα μέχρι τις 6 Ιανουαρίου. Με βρόμικα και σχισμένα ρούχα, άπλυτος, βρομάει ολόκληρος. Κι ο πετυχημένος αδελφός γεμάτος τύψεις του το προσφέρει. Ο ίδιος από μικρός ήταν προορισμένος να προκόψει: καπάτσος, καταφερτζής λίγο απατεώνας… Ενώ εκείνος πιστός πάντα στις αρχές της εκκλησίας και τηρητής των οικογενειακών παραδόσεων, γρήγορα κατάντησε περιπλανώμενος επαίτης. Τώρα όμως με μια άνεση κι ένα ξεχωριστό θράσος καταλαμβάνει την πιο μεγάλη κρεβατοκάμαρα του αρχοντικού κι αποφασίζει να ζήσει τις μέρες της φιλοξενίας του σαν πραγματικός άρχοντας. Με το πρωινό του στο κρεβάτι, με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα κάθε πρωί, με την καμαριέρα στην αποκλειστική του διάθεση και με βουνά από ψώνια που κουβαλάει κάθε μέρα με την πιστωτική κάρτα του αδελφού του.  Και το υπηρετικό προσωπικό του σπιτιού , μετά την πρώτη , δικαιολογημένη αγανάκτηση, γρήγορα αρχίζει να συμπαθεί, σχεδόν να λατρεύει τον παρείσακτο, όταν διαπιστώνει ότι εκείνος εκπληρώνει όλες τις επιθυμίες τους που για χρόνια έμειναν ανεκπλήρωτες: χαρίζει τα άπαντα του Βάγκνερ, στον ένα, Δίνει διαταγή να τοποθετηθεί πλάκα στον τάφο της μάνας της άλλης, χαρίζει μια Ρενώ στον άλλο… Και στο τέλος, ξαναντύνεται τα κουρέλια του και αποχωρεί την συγκεκριμένη μέρα, σύμφωνα με το έθιμο, γεμάτος αξιοπρέπεια, χωρίς να πάρει μαζί του το παραμικρό από το σπίτι του αδελφού του. Έτσι, ο δον Λουίς Αλμπαράν παίρνει το μάθημα της ζωής του! (Ο ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ)

Δεκαπέντε ακόμη παρόμοια θέματα ξετυλίγονται μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος. Που συνθέτουν μια διεισδυτική ανατομία της κοινωνίας του σύγχρονου Μεξικού, του σύγχρονου κόσμου μας… Η καινοτομία όμως του έργου βρίσκεται αλλού: μετά από κάθε αφήγημα ακολουθεί μια δυνατή ποιητική σύνθεση, που συμπληρώνει και αναδεικνύει το θέμα του με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο. Και καθώς η ποίηση δύσκολα μεταφράζεται, εδώ η φιλότιμη μεταφράστρια του έργου αποδεικνύει όλη τη μαεστρία της.